Duela hamarkada bat baino gehiagotik hona, ekonomiak zenbait alderditan izan duen jokabidearen inguruko asegabetasunak, suspertzen ari diren teknologia-horizonteek eta gizarte-sektore zabalen ezinegon nabariak indarrean dagoen gizarte-kontratua berritzeko gero eta gogo handiagoa sortu dute.
Nire eskuetara Bartzelonako Galaxia Gutenberg argitaletxearen liburu bat iritsi da, azaroan argitaratua, Laberintos de prosperidad izenekoa. Erraz irakurtzen den liburua da, hasieratik lotzen duena, dibulgaziozkoa eta publiko zabalarentzat eskuragarri dagoena. Egileak, Xosé Carlos Arias eta Antón Costas, Ekonomia Politikako katedradun ezagunak dira (Vigoko eta Bartzelonako unibertsitateak, hurrenez hurren), eta ekonomia politikoko arazoei, erakundeei eta erreforma ekonomikoei buruzko artikulu eta monografia ugari idatzi dituzte, baita gai horri buruzko liburu ugari ere. Era berean, biak zutabegileak eta analistak dira idatzizko eta irratiko zenbait komunikabidetan. Azpimarratu behar da ez dela lehen aldia bi horiek liburu baten egilekideak direla. Horrela argitaratu zuten 2012an La torre de la arrogancia eta La nueva piel del capitalismo, 2016an, Galaxia Gutenbergen.
Josep Ramonedaren hitzaurreak liburuaren tesiak aztertzen ditu. Horrela, parafraseatuz, liburuak gure etorkizun hurbilaz, bihar zalantzazkoa eta zalantzan dagoen aurrerapenaz dihardu. Galdera kezkagarri batek aurrera egin du: kapitalismoaren azken mutazioak, finantzarioak, digitalak eta globalizatuak autoritarismo postdemokratikora garamatza ezinbestean? Autoreek, jarraitu du, adimenaren ezkortasunari borondatearen baikortasunarekin aurre egiten saiatzen dira, eta horrela, kontratu sozial berri baten bidez eraldaketa berri bat eraikitzeko seinaleak bilatzen dituzte. Gaur egungo kapitalismo desorekatuan alde guztientzat onuragarria den optimizazio-puntu bat aurkitzea posible ote den galdetzen dute.
Liburuan gai hori hiru alderditatik jorratzen da: filosofikoa, politikoa eta ekonomikoa. Filosofiaren fokuak galdera bat planteatzen du: ea bere garaiaren amaierara iritsi den humanismo modernoa, ilustrazioaren semea eta arrazoimenaren ideia unibertsalaren eramailea, aurrerapenaren berme gisa. Ikuspegi politikotik hausnartzen da kapitalismo industrialean eta estatu-nazioaren esparruan bere lekua aurkitu zuen belaunaldi modernoko demokrazia hori bideragarria ote den etorkizunean finantza-kapitalismoan, globalizazio-etorkizun batean. Eta alderdi ekonomikotik, zalantzan jartzen da hazkunde absolutua egiten duen eta akziodunaren balioa lehentasunezko helburutzat jartzen duen kapitalismoak iraun ote dezakeen autoritarismoan sartu gabe, dela eskuin muturreko populismoaren bidetik (arlo ekonomikoan liberala eta autoritarioa gainerako guztian), dela Txinako ereduzko estatu-kapitalismoaren bidetik (Txina, oraindik ere komunista deitua, kapitalismoaren goi maila bihurtu dela dirudiena)? Gai horiek kontrapisuan harrapatuko gaituzte? Aurkituko al dugu inoiz demokrazia, ezagutzen dugun bezala, nola joan zaigun jakin gabe?
Egileek desberdintasun ekonomiko eta digitalei aurre egitearen aldeko apustua egin dute, arazo erabakigarri gisa, berreraikitze demokratikoa bultzatzeko, hau da, jokabide autoritarioetara amiltzeko arriskua saihesteko. Kezkaz ikusten dituzte populismo-arriskuak zerumugan, gero eta handiagoa den desberdintasun baten ondorioz gizartean sortzen den ondoezaren adierazpide gisa. “Dena harrapatu zuen” populismoa, eskuin erradikala edo faxistoidea eta sozialdemokraziatik haratago dauden ezkertiarrak barne hartzen dituena.
Eta, hori saihesteko, bi bide proposatzen dituzte: itun sozial berri bat eta komunitatearen ideia berreraikitzea, beren burua berdintzat hartzen duten pertsonen arteko espazio partekatu gisa, nahiz eta berehala zalantzak azaldu: nortzuk izango dira akordioetara iristeko interes partekatuak dituen gizarte-itunaren mahai berri horretako eragileak, eta nola hurbildu botere globalen eta gainerako herritarren artean gero eta urrunago dauden lerro paraleloak?
Egia da zerbait garrantzitsua mugitzen ari dela ur azpian (liburuaren kontrazalean esaten da), lehen itxuraz bareak ziren urak ekonomiari eta politika demokratikoari dagokienez. Baina duela hamarkada bat baino gehiagotik hona, ekonomiak zenbait alderditan izan duen jokabidearen inguruko asegabetasunak, suspertzen ari diren zerumuga teknologikoek eta gizarte-sektore zabalen ezinegon nabariak indarrean dagoen kontratu soziala berritzeko gero eta gogo handiagoa sortu dute. Ideien ordenan aldaketa hautemangarria da, XX. mendearen amaiera markatu zuten dogmek elkarrizketa irekiago bati bide eman diote. Funtsezko galderak, hala nola enpresaren helburua zein den, estatuek ekonomian zer paper jokatu behar duten, zergatik axola duen desberdintasunak, nola banatu hobeto arriskuak Estatuaren, enpresen eta langileen artean, edo eraginkortasun ekonomikoaren bilaketa justizia sozialarekin uztartzeak erantzun berriak ditu orain.
Egileek aldaketa anitzen dinamika baten konplexutasuna aztertzen dute, uste dute autoritarismo postdemokratikoa mehatxugarri gertatzen zaigula zerumugan, eta horregatik, behin eta berriz errepikatzen dute, apustu irmoa egiten dutela eraldaketa handi baten oinarriak ezartzearen alde, kontratu sozial berri baten alde (gakoa Xosé Carlos Arias eta Antón Costasentzat), ekonomia digital, berde eta inklusiboa izan beharko duena eta etorkizuneko ateak irekiko dizkiona jarraitutasunari, mantentzeari eta indarrari. Oparotasun inklusiborako kontratu sozial berri bat, balio erantsiaren birbanaketari eta okupazioa sortzeari aurre egingo diona, pandemiak katalizatzaile gisa duen esperientzia aprobetxatuz, hain zuzen ere. Izan ere, eraldaketa handi hori gauzatzen ez bada, botere autoritarioek aginduko diote gizartearen ondoezari, eta oligarkiak beren kasa ibil daitezen.
Eta nire aldetik hausnarketa-ondorio gisa, eta hori gaian lego batek aitortu gabeko ausardia propio agian bidegabearekin baina ekarpenak egiteko borondate apal eta irmoarekin, horra hor batzuk: kontratu sozial berri baten beharra eta talentua garatzeko inbertsio gehiagoren beharra, desberdintasunari aurre egiteko gako gisa. Justizia sozialean inbertitzeko beharra ere bai, inbertsio horiek dibidendu ekonomikoak ematen baitituzte etorkizunean. Orainetik idatzi gabe dagoen etorkizuna piztuko duten aliantza eraldatzaileei ekiteko beharra, gaur egun egiten eta erabakitzen dugunaren arabera diseinatuko dena, edo egiten eta erabakitzen ez dugunaren arabera. Onartu beharra dago ezin diegula galdera berberak egiten jarraitu aurrekoekin zerikusirik ez duten arazo batzuei, eta are gutxiago balio ez duten galderei erantzun berberak ematea. Demokrazian etorkizuna gure esku dagoela onartu beharra, demokrazian etorkizun bat, non ez den arazorik ez egotea, alderantziz baizik, horiek konpontzeko eta bideratzeko bide egoki bat. Gizarteek, gureak ere bai, hain azkar eboluzionatzen dutela konturatzeko premia, zalantzan jartzen dut gertatzen ari dena ulertzeko gaitasunik badugun, haien metamorfosi-abiaduran gertatzen diren eraldaketa eta mutazio horiek sarritan gainditzen gaituztela sumatzen baitut. Bada, begirada arduratsua eta eraginkorra, etorkizun posible eta beldurgarriari ustekabeko amildegi autoritarioak eragotziko dizkiona. Nolabait, etorkizun bat dugu jokoan demokrazian, ezagutzen dugun bezala.
Lerro hauek zein egunetan argitaratzen diren alde batera utzita, oso desira zintzoa ematen diet honaino iritsi diren irakurle sufrituei, 2022ko haizeek batera jotzen dutela eta erabat mesedegarri zaizkiela. SEA.