Duela bi aste hil zen Felix Ormazabal, arabarra, buruzagi nazionalista eta Eusko Jaurlaritzako lehen Nekazaritza sailburua. Ibilbide politiko luzean nabarmendu zen, humanismoagatik eta nekazaritza- eta landa-munduarekiko atxikimendu handiagatik. Horregatik, hainbat neurri eta egitura bultzatu zituen, eta, hainbat hamarkada igaro ondoren, ezinbestekoak izan dira garapen horretarako.
Pertsonalki ez zitzaidan egokitu berarekin zuzenean tratatzea, baina, urteetan zehar, konturatu naiz, bere erantzukizun instituzionala utzita ere, nekazal munduak Felixengan aliatu leiala izan duela.
Lagunartean esango genukeen bezala, gutako bat hil da, eta, ikuspegi sektorialetik, giza ikuspuntu ukaezinaz gain, berri horrek penatu egiten gaitu; izan ere, aitortu beharra dago, bai arlo ekonomikoan bai sozialean hain une delikatuan, lehen mailako jardueraren gainetik hainbeste galdera eginez eta hainbeste kolektibok ekoizpen-moduak solfan jarriz, ez garela, hain zuzen ere, aliaturik gabe ibiltzen.
Hain zuzen ere, “Gureetako bat” esamoldea erabiltzen dudanean, behin baino gehiagotan entzun dudan terminologia delako egiten dut, banaketa-kateren bateko arduradunekin egindako bileretan. Hornitzaileei erreferentzia egiten dietenean, “Nire baserritarrak” terminoa erabiltzen dute, parsimonia kezkagarriz, begiak kliskatu gabe.
Termino horrek, aitortzen dut, min ematen dit eta penatu egiten nau, banaketaren hitz horiek nabarmentzen duten ondare-zentzu horrek negoziazioen egunerokotasunean ematen den indar-harremanaren eta egungo elikadura-kateak duen desoreka bidegabearen berri ematen baitu.
Esan dudan bezala, terminologia horren ondare-zentzuak eta tratu paternalistak argi eta garbi islatzen dute katearen egituraketa bertikala, gailurreko erpinak gainerako kate-mailei bere tesia ezartzen baitie. Are gehiago, esango nuke beraiek pentsatzen dutela, nire ustez, beraiek direla ekoizpen-sektorea egituratzen dutenak, beren jarraibide eta erosketekin.
Baina, alde ekoizleak aurpegira esaten dienean banaketa dela elikatze-katearen zartagina kirtenetik duena, haiek nahastu egiten dira eta handiena ukatzen dute, katearen kate-maila bat gehiago direla esanez eta egunero kate-maila desberdinen arteko lan komun baten alde lan egiten dutela esanez.
Banaketaren eginkizunari buruzko nire gogoetak, batzuek esango dituzten burutazioak, bat datoz Kantar Worldpanel aholkularitza-enpresak egindako 2021eko Rankingaren argitalpenarekin. Bertan, supermerkatu-kateen merkatu-kuota jasotzen da, eta, hamargarren postuan, kate bakoitzaren orain arteko posizioak finkatzen ditu.
Hala, Mercadona liderrak % 0,1 egin du gora, % 24,8ra arte, pandemiaren aurretik baino hamarren bat gutxiago, baina, hala ere, gainerako kateetatik (Carrefour, bigarrena, % 9rekin, eta Lidl, hirugarrena, % 6,7rekin) argi urteetara igo da. Bestalde, txosten berean jasotzen den bezala, ez da ahaztu behar banaketa-markak, marka zuriak, merkatu-kuota igotzen duela eta dagoeneko % 39,7an gaudela.
Hau da, eta laburbilduz, Mercadona liderrak Estatuko kontsumitzaileen lau eurotik bat hartzen du, eta marka zuriak erosteko hamar aukeratik lau hartzen ditu. Gero esan dezaten, batzuek eta besteek, ez dutela zartaginik kirtenetik.
Bide batez, banaketaren indarra, ekoizleei ezartzen dien itolarria eta elikadura-katearen desoreka izan dira Euskal Herriko, Euskal Autonomia Erkidegoko eta Nafarroako nekazarien elkarteen aldarrikapen nagusia. Azken mobilizazioa ostiral honetan egin dute Bilboko erdigunean, Arriaga Antzoki bikainaren atarian, modu bateratuan eta nekazaritzako azpisektore guztietako elkarteen babesarekin.