Euskal Hezkuntza Sistemaren helburu nagusia beti izan da gure ikasleek hezkuntza-prozesuaren eta Euskal Hezkuntza Sistemaren beraren leku nagusia izatea, guztiek izan ditzaten beren bizitza helduaroan berme osoz zuzendu ahal izateko beharrezko tresnak.
Nire ustez, gogoeta bat da hezkuntza definitzea, terminoaren adiera zabalenean, ondasun bat bezala, ondasun komun estimaezina, halakotzat babestu beharrekoa, etengabeko bilakaeran dagoena eta gizartean finkatu behar dena, eta akordio gisa balio duena. Aldaketa-garaiak dira bizitzen ari garenak, beldurrak gero eta handiagoak dira, aukerak berriak dira, etorkizuna konplexua. Inguruabar horiek direla-eta, hezkuntzarekin zerikusia duten eragile guztiok irakurketa partekatu bat egin behar dugu, daukaguna, asko dena, zainduz aurrera nola egin jakiteko. Eta hausnarketa horretan asmatzera behartuta gaude. Hezkuntza gai nagusietako bat da edozein gobernuren agendan, baita Eusko Jaurlaritzarena ere. Begirada luzea eta zabala izan behar du, eta jakin behar du zein gizartetara iristen den, nondik datorren eta nora iritsi nahi duen. Euskadin hezkuntza-sistema ona dugu, eta hezkuntza-eragile guztien parte-hartzearekin lortu dugu; lorpen kolektiboa da. Adostasuna, elkarrizketa eta kontsulta egokiak izan dira, eta horrek bide onera eraman du. Gure betebeharra da etengabe zaintzea eta hobetzea. Horretan ari gara.
Euskal Hezkuntza Sistemaren helburu nagusia beti izan da, eta askotan errepikatu izan da, gure ikasleek hezkuntza-prozesuaren eta Euskal Hezkuntza Sistemaren beraren funtsezko lekua izatea, guztiek izan ditzaten beren bizitza helduaroan bermeekin zuzendu ahal izateko beharrezko tresnak. Eta emaitzei buruz hitz egiten dugunean, interesgarria litzateke gure hezkuntza-sistema osokoak aztertzea eta azaltzea. Eta garrantzitsua da adierazle guztien batura aurkeztea, horrek gure hezkuntza-sistemaren argazki osoa erakusten baitigu. Inolako atseginetan erori gabe, aitzitik, aurrera egiteko akuilu izan behar dute, eta argi dago gure Euskal Hezkuntza Sistemaren adierazle ugarik bermatzen dutela aurreko baieztapena. Hor daude, batez ere, ezagunenak eta estandarizatuenak, hala nola PISA, Ebaluazio Diagnostikoak, Zentrokoak eta abar, eta argazki global baten zati gisa, beste batzuk barne hartzen eta batzen dituena.
Interesgarria deritzot, bada, jarraian datu eta/edo adierazle objektibo batzuk aurkezteari, adibide gisa; izan ere, aipatutako ebaluazioez gain, gure Euskal Hezkuntza Sistemaren errealitatea osatzen dute, eta sistema horrek errealitate positibo globala du, nahiz eta, jakina, beti hobetu daitekeen, garai berri orok erronka berriak ekartzen baititu, eta horiei aurre egin behar zaie. Goiz uzteari dagokionez, gogoeta batzuk: hasteko, Ministerioak berak datu berriak aurkeztu ditu: Euskadi % 4,8, Europa % 10, Espainia % 13. (Andaluzia % 14,4, Nafarroa % 10,2, Galizia % 8,1, Kantabria % 6,6, etab.). Argi utzi behar da Ministerioarentzat % 13 horrek benetako lorpentzat jotzen duela, kontuan hartuta 2004an 18 eta 24 urte bitarteko Espainiako ikasleen ia herenak ez zuela Batxilergo edo LH titulua. Hau da, edo beste modu batera esanda, Euskadik, horrela esan dezakegu, bere ikasleak inor atzean utzi gabe prestatzen dituen hezkuntza-sistema bat du, zeren eta hain goiz abandonatuta egoteak esan nahi baitu gehien behar duenari laguntzen zaiola. Ikasketak goiz uztea minimo historikoetara iristen da Euskadin. Zalantzarik gabe gainditu da adierazle hori 2030erako % 9ra jaisteko EBk ezarritako helburua. Hala, eskola-uzte goiztiarra ( % 4,8) da zifrarik baxuena erregistroak daudenetik, 1,7 puntu baxuagoa baita 2020ko % 6,5arekin alderatuta.
Ninien tasari dagokionez: Euskadi % 11, Europa % 14, Espainia % 18. Eta 2 urterekin eskolatzekoa, Euskadi % 94, Espainia % 63. Bestalde, Euskadik errepikatzaileen tasa du Espainiako DBH baxueneko 4. mailan. Eta 16-17 urte bitarteko Euskadiko eskolatzea % 100 ingurukoa da, Suediak bakarrik gainditzen duena. Selektibitateari dagokionez, azpimarratu behar da ikasleen % 74,5ek euskaraz egin zuela, gainditu zutenen % 99,08k eta gainditu zutenen % 96,2k gaztelaniaz. Bestalde, goi-mailako ikasketak dituen 34 urtetik beherako biztanleriaren ehunekoari dagokionez, ikus daiteke, Espainiari dagokionez, eta baita Europari dagokionez ere, Euskadi dela datuen buru, eta alde handiarekin gainera. Europako estatuek ( % 59,6) baino datu hobeak ditugu, Zipre izan ezik ( % 59,8).
Binomio bat, beti interesgarria, ikasketa-lana da, eta horri dagokionez ondoriozta daiteke goi-mailako ikasketak dituzten pertsonen artean % 83k lana duela, bide batez, bigarren datu hobea Espainia osoan, eta % 5,9 langabezian dagoela, hau da, Espainiako daturik onena, 2021/22 ikasturtean argitaratutako Espainiako unibertsitate-sistemaren datuak eta zifrak txostenaren arabera. Bestalde, adierazi behar da Estatuko Lanbide Heziketaren ehunekoa handiagoa dela Euskadin. Nazioarteko esparruetan aitortutako euskal LHa. Unibertsitateari dagokionez, UPV/EHU Shanghaiko rankingeko 400 unibertsitate onenen artean dago, 30.000 unibertsitate inguruko munduan. Ildo horretan, interesgarria litzateke gogoratzea EHUko ikasle gehienek euskaraz ikasten dutela.
Azkenik, badirudi PISA eta bere zenbakiak direla nolabait joera markatzen dutenak eta titularrak sortzen dituztenak, behin baino gehiagotan kontsumitzailearen gogara, eta askotan asmo gainjarriekin. Eta ona eta osasungarria litzateke adieraztea, batez ere, PISA datuak aipatzen direnean, Euskal Hezkuntza Sistemaren emaitza txarren kritika gisa; izan ere, 2015ean txarrak izan ziren, baina 2018ko azken PISArenak onak dira. Adibidez, Euskadi da Zientzietan gora egin duen Autonomia Erkidego bakarra, eta Matematiketan Euskadi Espainiako lehenengoen artean dago. Zentzu horretan, Zientziak nahiz Matematika ikasgai gehienak euskaraz egiten dituztela gogoratu beharko genuke (eta horrela adierazten dut batez ere euskara dena azaltzen duen gaitza dela diotenei begira). Bai, egia da, Espainiako beste autonomia-erkidego batzuek datu hobeak dituzte PISAn, eta gizarte-pertzepzioak hezkuntza-sistema hobeak bihurtzen ditu. Hortik, labur eta labur, Gaztela eta Leoni (CyL) buruz interesgarritzat jotzen ditudan konparazio batzuk, autonomia-erkidego hori lau haizeetara aipatu ohi baita aipatutako PISAk lortutako emaitzen ondorioz, beraz, horretara goaz: goiz uztea: Euskadi % 4,8, CyL % 12,5. Niniak: Euskadi % 11,1, CyL % 15,3. 2 urterekin eskolatzea: Euskadi % 94,5, CyL % 37,7. Errepikatzen duten DBHko 4. mailako ikasleak: Euskadi % 4, CyL % 7,3. Goi-mailako ikasketak dituen 34 urtetik beherako biztanleria: Euskadi % 59,6, CyL % 43,3. Azkenik, goi-mailako ikasketak dituen 65 urtetik beherako biztanleria % 53,4ra iristen da Euskadin, eta CyLn, berriz, % 39ra.
Bai, hala diot, hezkuntza-sistema ona dugu, guztion artean lortutakoa zaindu behar dugu, eta hezkuntza-eragileekin adostuta, hezkuntza-bikaintasunerantz aurrera egin. Etorkizuna dugu jokoan. Marrazten ari gara. Gizarte honek merezi du. Gure betebeharra da. Erantzukizun partekatua eta kolektiboa da. Hala ulertu zuten, besteak beste, 1993ko urriaren 8an Eskola Ituna sinatu zutenek. Lanari ekin zioten, hezkuntza-eragile guztien, sindikatuen eta hainbat indar politikoren arteko akordioa eta ituna lortze aldera, Euskal Hezkuntza Sistema osoaren Legea egin eta onartu aurretik. Erantzukizuna, partekatua hori ere, eta ikuspegi kolektiboaren maila. Zorte on ahaleginean. Lortuko dugu. Izan bedi, bada.
(Irakasle erretiratua)