Berrobi bezalako udalerri bateko alkateak, Tolosaldean kokatua eta 602 biztanle dituena, duela hilabetetik hona gutunak bidaltzen dizkie Eusko Jaurlaritzari eta Gipuzkoako Foru Aldundiari, bere bizilagunak eta, bereziki, adinekoak bankutik kanpo daudela salatzeko. Izan ere, ezin dute kutxazain automatiko bakarra erabili, joan den udan lapurreta-saio bat egin zutelako, eta banku jabeak ez du oinarrizko bankua konpondu nahi.
Sarkasmo handia dirudi kutxazain automatikoaren jabe den bankuak, duela sei hilabete baino gehiagotik operatibo ez dagoenak, aurreko ekitaldiko emaitzak argitara eman berri izana, mozkinak nabarmen handituta, hainbat negoziotan oso garrantzitsua den merkataritza-jardueraren ondorioz, Udalari eskatzea aparatuaren konponketa ordain dezala ez ezik, haren mantentze-lanengatik hileko 1.000 euroak ordain ditzala ere. David de Miguel alkatearen arabera, gastu hori onartezina da tamaina horretako udalerri bateko diru-kutxa txikientzat.
Alkateak, arnasarik hartu ezinda, egoera azaldu zion Jabier Larrañaga Ekonomia Sustapen, Turismo eta Landa Inguruneko foru diputatuari, bankuaren aurrean esku har zezan kutxazaina martxan jartzeko. Duela egun batzuk, beste gutun bat bidali zion Pedro Azpiazu Ekonomia eta Ogasuneko sailburuari, informazioa eskatzeko Eusko Jaurlaritza egiten ari den azterketari buruz, finantza-bulegoen bidez finantzaketa-neurriak abian jartzeko, finantzaketa-zerbitzuen bidez.
Azpiazuren iragarpenaren arabera, Eusko Jaurlaritza herrialde honetako landa-eremuetako banku-bazterkeriaren egoera ebaluatzen ari da, eta horrek beste kontraesan bat eragiten du; izan ere, banku-zerbitzua gizartearentzat funtsezkoa dela alde batera utzita, sektore publikoak ezin ditu zergadunen baliabideak kendu hartutako erabakien ondorio negatiboak arintzeko, pribatutasunaz oso arduratsuak diren erakundeek erantzukizun sozialik ez dutelako eta errentagarritasun eta errentagarritasun planteamenduak daudelako.
Ez du inolako zentzurik sektore publikoak finantza-erakundeak, batzuk besteak baino gehiago, landa-eremuetan eta bertan bizi diren adinekoak erakusten ari diren arreta-falta konpontzea, eskualdeko udalerri nagusietara joan behar dutelako, edo senide edo lagunen bati dirua eskudirutan ateratzeko, ordainagiriak ordaintzeko edo, besterik gabe, libretaren saldoa ezagutzeko eskatu behar dietelako.
Hori da Espainiako finantza-sistemaren banku-eredua nagusitzearen eta 2008ko krisi ekonomikotik aurrera aurrezki-kutxak desagertzearen ondorioa, politikariak beren gobernu-organoetara sartzeak eragindako kudeaketa txarraren ondorioz; izan ere, arrisku handiko inbertsioak egin zituzten, errentagarritasunari eta arriskuari dagokienez inolako efizientzia-kontrasterik egin gabe, eta, epe luzera, modu erabakigarrian eragin zioten haien biziraupenari, EAEko erakundeen kasuan izan ezik, horiek salbuespena izan baitziren.
Aurrezki-kutxek, oro har, hurbileko banku bat irudikatzen zuten, bezeroen beharrak ezagutzen zituzten eta horretara egokitzen ziren. Ezaugarri nagusietako bat zen ez zutela parte hartzen espekulazio-transakzioetan, ezta arrisku handian ere, harik eta nolabaiteko txosna politiko bihurtu ziren arte. Espainiako Estatuan bi aurrezki-kutxa baino ez dira geratzen, 2008ko finantza-krisiaren aurretik zeuden 45 kutxetatik.
Egoera hori ez dator bat aurrezki kutxek Alemanian (390 Sparkassen operatibo inguru) edo Frantzian (17 Caisses d ‘Epargne eskualde mailan eta 228 Sociétés Local d’ Epargne udal mailan) duten pisuarekin, Aurrezki Kutxen Europako Taldeak (ESBG) emandako datuen arabera.
Aurrezki-kutxek ordezkatzen zuten ereduaren ordez ez da antzeko beste bat jarri; aitzitik, Espainiako Estatuan oligopolio moduko bat sortu da, non finantza-merkatuaren % 70 baino gehiago Caixabank, Santander, BBVA, Sabadell eta Unicaja-Liberbank bezalako bost erakunde handiren esku dagoen, eta horiei Euskadin, Kutxabanken eta Laboral Kutxan gehitu behar zaie.
Finantza-erakundeek landa-eremuetako biztanleekiko eta, bereziki, adineko pertsonekiko enpatia falta horren aurrean, batzuek eztabaida planteatu dute herritarren premiei erantzungo dien banku publiko baten beharrari buruz, bankuen oinarrizko eta funtsezko zerbitzua emateko parametroetatik abiatuta.
Ez dago kontu korronte bat izatera behartzen duen legerik, baina egia da hori gabe eguneroko bizitza ulertzea oso zaila izango litzatekeela; izan ere, nomina edo pentsioa kobratzen den tresna denez, gure gastuen ordainketak egiten dira, eskudirua daukagu, eta abar, eta finantza-erakunde pribatuek funtsezko zerbitzu hori emateari uko egiten badiote, sektore publikoak erantzun egin behar du, eta eskubide eraginkorra dela zaindu.
Banku publiko batek ez du finantza-erakunde pribatuekin lehiatu behar, baizik eta oreka bilatu behar du eskaintzen den zerbitzuaren ondoriozko errentagarritasun sozialaren eta errentagarritasun ekonomikoaren artean, urteko emaitzen presioari eta akziodunen arteko dibidenduen banaketari men egin gabe. Eskandinaviako herrialdeetan eta EBko hainbat herrialdetan existitzen den eredua da.
Ildo horretan, gogora ekarri behar da joan den mendeko 90eko hamarkadan bezala, Eusko Jaurlaritzak banku publiko bat sortzea bultzatu zuela, “Euskadiren ahalik eta finantza-autonomia handiena lortzeko eta, bere presentziarekin, euskal finantza-sistemari buruzko erabakiak Euskadin gero eta gehiago koka daitezen laguntzeko”. Horretarako, beharrezkoa zen Caja Ruralen, Caja Ruralen, Caja Ruralen eta Caja Españaren bost euskal kutxen (BBK, Caja Ruralen) pezeta antzinako 53.000 milioi pezeta (318.536.415 euro), hurrenez hurren, eta Caja Españaren, hurrenez hurren. Kutxa-koefizientea bankuek eta kutxek zero interesean Espainiako Bankuan nahitaez ibilgetuta eduki behar zuten dirua zen.
Bistan denez, Jose Antonio Ardanza buru zuen eta Ogasuneko sailburu José Luis Larrea zuen Gobernu haren nahiek aurrez aurre talka egin zuten Espainiako Gobernuaren ezezkoarekin, Felipe González buru zuena, eta Konstituzio Auzitegiaren epai batekin, kutxa-koefizienteak “kredituaren antolamenduaren funtsezko alderdi bat zirela eta, beraz, Estatuaren eskumenetan zalantzarik gabe sartutako neurri bat”. Kezka horren ondorioz sortu zen Finantzen Euskal Institutua 2008an, Euskadiko finantza-politikako eta kreditu publikoko tresna gisa jarduteko.
Proiektu hori subiranotasun ekonomikoa bilatzen zuen herri-eredu batean txertatuta zegoen, eta, besteak beste, autosufizientzia energetikoa ere barne hartzen zuen, gaur egun merkatuen ziurgabetasun-egoeragatik hain kezkagarria dena, edo telekomunikazio-enpresa propio bat izatea, Euskaltelekin nahi zen bezala. Egin beharreko galdera da herri honetakoa izango zela, ekimen horiek aurrera egin izan balute. Ziur aski, errealitatea zeharo bestelakoa zatekeen.