Gerrako ekonomia, larrialdi ekonomikoa, estanflazioa… Gure eguneroko hiztegia ahaztuta geneukan, iragan urrun baten kontzeptu gisa, inoiz desiratu gabeko egoera historikoen erreferente gisa, baina gerora itzuli diren terminoak dira, denbora batez, seguruenik, nahi genukeena baino luzeago geratzeko.

Ukrainaren inbasio errusiarrak eta horrek munduko ekonomian, batez ere Europakoan, dituen ondorio larriek EBk eta Europako gobernuek sistema elektrikoan esku hartzea eragingo dute, gasaren prezioa argiarenetik bereizteko eta, horrela, KPIaren igoera hain garrantzitsuak arintzeko, joan den otsailean Euskadin erregistratutako % 7,4ko igoera, duela zenbait hamarkadatik inoiz ikusi ez dena. Igoera horren jatorria elektrizitate-fakturaren igoera handia da, eta horri gasolinaren eta elikagaien prezioen igoera igo behar zaio.

Baina KPIaren gorakada hori ez da gertatu Ukrainaren inbasioarekin eta zenbait herrialdek Errusiako gas eta petrolioarekiko duten mendekotasunarekin; aitzitik, gure kasuan, joan den urritik, gasaren prezioak igotzen hasi zirenetik, erregistratzen ari zen, eta, horrekin batera, CO2 isurtzeko eskubideek eragindako energia elektrikoaren kostuen gorakada, herritarrentzat zein enpresa guztientzat ondorio larriak eragiten zituena.

Gerra-ekonomiako edo larrialdi ekonomikoko egoera batean bagaude, horrek esan nahi du ezin dela elektrizitatea sortzeko egungo status quo-a denbora gehiagoz mantendu, eta Europako gobernuek elektrizitatearen prezioak arautu behar dituzte, eta kontsumitzaileen artean energia-sektorearen etekinetatik, windfall profits izenekoetatik eta emisio-eskubideen merkataritzatik datozen diru-sarrerak birbanatu ahal izateko modua bilatu behar dute.

Elektrizitatea kontsumitzen duten enpresa handiak badaude, hala nola siderurgikoak, kimikoak, paper-fabrikak eta abar, elektrizitatearen prezioen igoera desegokiaren ondorioz galerak ez kateatzeko lantegiak ixten ari direnak, eta horri, ibaian behera, ekoizpen-sektore guztiak gehitu behar zaizkio, neurri handiagoan edo txikiagoan, baina egokiena da gobernuek merkatuan esku hartzea prezio-mugekin, nahiz eta muturreko erabaki bat izan eta merkatu elektrikoa liberalizatu ez.

Eta elektrizitatearen prezioaren neurrigabeko gorakadak, enpresei ez ezik, herritarrei ere eragiten die, beren argi-fakturak sei aldiz biderkatzen ari direla ikusten ari baitira gasak mix energetikoan duen eraginarekin; izan ere, pobrezia energetikoko egoeran dauden eta gaur egun hamarretik batera iristen den euskal etxeen tasa nabarmen igoko da.

Prezio energetikoen neurrigabeko garestitzeari lehengaien eta logistikaren kostuen igoera gehitu behar zaio, Euskadin batez ere automobilgintza, makineria, eraikuntza, galdaketa, oil & gas, logistika eta elikadura sektoreei eragiten baitie. Egoera oso kezkagarria da, Adegi patronalak bere enpresa elkartuen artean egindako premiazko inkesta baten bidez adierazi duen bezala. Inkesta horretan, hamar konpainiatik seik diote Ukrainako gatazka belikoaren ondorioak jasaten ari direla, energiaren, horniduren eta lehengaien kostuek gora egin dutelako. Egoera hori areagotu egin daiteke beste esparru batzuetan, gerra luzatzen bada.

Energiaren eta lehengaien prezioen gorakadak eragina du enpresen fakturazioan; izan ere, marjinak nabarmen murrizten ari dira, igoera horiek bezeroari jasanaraztea zaila delako, eta, ondorioz, konponbide zaileko espirala sortzen ari da. Panorama hori ez da berria, iazkoa baizik, pandemiaren ondoren ekonomia suspertu egin baita.

Etxeari dagokionez, prezioen gorakadak, iaztik jasaten ari garen inflazioaren ondorioz, eta Errusiak Ukraina inbaditu duenean, % 16ko igoera ekar dezake familia baten aurrekontuan elikadura-, jantzi- eta oinetako- gastuetan, baita etxebizitzarekin zerikusia dutenetan ere, hala nola ura, gasa eta elektrizitatea, osasun eta garraio gehiago, egoerak bere horretan jarraitzen badu.

Egoera horrekin, Eusko Jaurlaritzak subiranotasun ekonomikora biratu behar du bere politika, buruaskitasun energetikoa baita bere alderdi garrantzitsuenetako bat, munduko mapan paradigma aldatu den une honetan, potentzia handien arteko egonkortasun eta lankidetza erlatiboko hamarkadei amaiera eman dienean. Ez da gehiago, ezta gutxiago ere, Gasteizko Gobernua joan den mendeko 90eko hamarkadan planteatzen ari zen herrialde-eredura itzultzea, gaur egun estrategikotzat jotzen diren instalazioak abian jartzea eragin baitzuten, hala nola Bilboko portuan dagoen Bahia de Bizkaia ziklo konbinatuko zentrala, eta Frantziarekiko konexio-gasbidearen ahalmena handitzea, gaur egun Europako zenbait herrialdek ez baitute Errusiarekiko mendekotasunik izan.

Nahiz eta ondorio izugarriak izan, besteak beste, humanitarioak, Ukrainako gerra izaten ari dena, Euskadik – Sisteman indarra eta pisua duten entitateekin finantza-gihar garrantzitsu bat izateko aukera alde batera utzi eta kanpoko bankuei erosten utzi ez izanaren akatsaren ondoren – Egungo krisiak energiaren munduan lehen mailako aktore bihurtzeko eskaintzen dituen aukerak aprobetxatu behar ditu.

Euskadik energia alternatiboko proiektuen inbertsioa eta abiaraztea bizkortu behar du, bai eolikoa, bai fotovoltaikoa, baita hidrogenoak eskaintzen duen etorkizunean ere, kanpoko energia-iturriekiko mendekotasuna murrizteko. Horretarako, munduko egoera ezin da aurreikusi eta etengabeko paradigma-aldaketen mende egon daiteke. Duela 17 egun, inork ez zuen uste mundua aldatu egingo zenik, egin duen bezala, eta herritar babesgabeek beren herrialdetik ihes egin beharko zutenik, Europaren bihotzean tanke inbaditzaileak sartu zirelako.

Repsol bezalako enpresak ditugu, Petronor, Iberdrola, Gamesa, Ingeteam, Tubacex, ingeniaritza garrantzitsuak eta abarren bitartez, energia berriztagarrien, azpiegituren, ezagutzaren eta giza kapitalaren sektorean munduko liderrak direnak, Euskadiko energia-autosufizientzia handitzeaz gain, herrialde hau munduko erreferente bihur dezaketenak, arlo horretan dagoen ezagutza handiagatik.

Ildo horretan, Euskadik gogoeta serio bat egin behar du gai horretan dituen gaitasunei buruz eta sentsibilitate ideologiko guztiak arriskuan jarriko dituen interkonexioei buruz. Kontraesan batera iritsi gara: jasangarritasunaren eta ingurumenaren aldeko apustua egiten dugu, eta, hala ere, ez dugu nahi gure mendiek haize-errotak izatea, ez eta gure zelaiak plaka fotovoltaikoekin zikintzea ere, ezta ditugun gas-baliabide urriak ustiatzea ere, erauzteko prozedura ekologikoa ez delako. Energetikoki menpekotasun osoa duen herrialdea gara, eta oso garesti ordaintzen ari gara gure ekonomia kaltetzen duen energia, gaur egun kontrolik gabeko inflazio batera bultzatzen gaituen espiral batean lehiakortasun gutxi eraginez.

Gure apustu energetikoan lehenbailehen erantzuteko eta konpromisoa hartzeko ordua da, herri honek lehiakorra izaten jarraitzea nahi badugu.

Kontraesan batera iritsi gara: jasangarritasunaren eta ingurumenaren alde egiten dugu, baina ez dugu nahi gure mendiek haize-errotak izatea

Egilea Andoni Beitia