Azken mende laurden honetan, erakunde edo eragile ekonomiko eta sozial bakar bat ere ez da arduratu herritarrei eta langileei euskal pentsio osagarrien ereduaren ontasunak eta abantailak azaltzeaz
Eusko Jaurlaritzak eta euskal sindikatuek orain arte ezagutu ahal izan diren Geroa, Elkarkidetza eta Itzarri Enpleguko BGAEen zuzendaritza-organoetan ez parte hartzeko LABen erabakiaren aurrean izandako erreakzioen epeltasunak agerian utzi du euskal pentsioen eredu osagarria zenbateraino dagoen herri honetako erakunde, enpresaburu eta zentral sindikalen agendan kezka nagusien artean.
Enpresaburuen eta langileen arteko negoziazio kolektiboaren ondorioz, LABek enpleguko BGAEak uzteko erabakia hartu du, eta, horren ondorioz, dena arindu da, eta euskal pentsioen eredu osagarria inanizio-prozesu batean sartu da, azken 25 urteetan Gipuzkoan sortu zen ekimen bat elikatu eta sustatu nahi izan ez duten eragileen ekintzarik ezaren ondorioz; izan ere, sindikatu-agintari batzuen etorkizun-ikuspegi handiari esker, dagoeneko sumatzen ziren garapen- eta iraunkortasun-arazoak, geroago gertatuko zirenak.
Pentsioak jarduneko soldatara hurbiltzeko ideia horrek, langileen bizi-mailak ahalik eta eragin txikiena izan zezan, gizarte-kohesioari eta errenta baxu eta ertainak dituzten eta, beraz, aurrezteko gaitasun gutxiago duten pertsonei mesede egiteari dagokionez, badirudi zenbatutako egunak dituela, azken urteotan inor ez baita arduratu horiek herrialdeko lurralde guztietan bultzatzeaz eta garatzeaz.
Argi dago Euskadiko enpleguko BGAEen amaieraren hasieran gaudela, eta horien artean Geroa nabarmentzen da; izan ere, azken mende laurden honetan, erakunde edo eragile ekonomiko eta sozial bakar bat ere ez da arduratu herritarrei, oro har, eta langileei, bereziki, euskal pentsioen eredu osagarriaren ontasunak eta abantailak azaltzeaz. Eredu osagarri hori, paradoxikoki, Espainiako Gobernuak erreplikatu egingo du – Horren tramitazio parlamentarioa hasi da dagoeneko, sariak emateko –.
Denbora horretan, inor ez da arduratu aurreikuspenak duen garrantziaz, gure bizitzaren azken etapan etorkizun hobea bermatzeko tresna den aldetik, pentsioen sistema publikoak, hain zuzen ere, banaketakoa delako eta ez kapitalizaziokoa, jasangarritasun-arazo garrantzitsuak dituelako, erretiratzeko adinean dagoen biztanleria nabarmen handitzen ari delako eta, horrekin batera, bizi-itxaropena, kotizatzaileen kopurua jaisten ari delako eta soldata-maila txikiagoak dituelako.
COTEC Fundazioak egindako Berrikuntzaren Gizarte-pertzepzioari buruzko Inkestaren arabera, Estatuko biztanleria aktiboaren % 32k duela bi urte baino okerrago ikusten du gaur egun bere lan-etorkizuna. Langile gazteen kasuan, 18 eta 29 urte bitartekoen artean, % 43k uste du lan-etorkizuna okerragoa izango dela. Berrikuntza teknologikoari dagokionez, inkestatuen % 48k uste du suntsitzen dena baino enplegu gehiago sortzen duela, eta % 46k kontrakoa dio. Galdetutakoen % 56k uste du berrikuntza teknologikoak gizarte-desberdintasuna areagotuko duela, eta % 30ek kontrakoa uste du.
Errealitate hori ezin dugu baztertu, eta, beraz, ez da ulertzen Eusko Jaurlaritzak zentzu horretan erakutsi duen erabakirik eza, kasu batzuetan inoiz proaktiboak izan ez diren patronalak inplikatu beharko lituzkeen prozesu baten buru izateko, eta beste batzuetan, berriz, enpleguko BGAEak sustatzeari uko egin diote, uste baitute lan-kostuak handitzea dakartela, eta sindikatuei, berriz, etorkizunean soldatak erosteko ahalmena galdu nahi ez duten langileak. Eta, horretarako, atzera egin da ezkerreko argudioekin, jada gaindituak ziruditelako, hala nola langileen pentsioak Estatutik bakarrik etor daitezkeela. Errealitatea ikuspegi murriztaile eta naif batetik behatzen saiatzea da.
Era berean, ez da azaldu langileek BGAEei egiten dizkieten ekarpenek euskal enpresa-sarea garatzen eta sustatzen laguntzen dutela, eta Geroaren kasuan, egiten dituen inbertsioen % 6,31 direla. Enpleguko BGAEak eta banakako BGAEak biltzen dituen Euskadiko BGAEen Federazioaren datuen arabera, erakunde horiek iaz 1.214 milioi euroko inbertsioa egin zuten euskal enpresetan.
Datozen asteetan, zenbait instantziek Euskadiko BGAEek batera kudeatzen dituzten 29.081 milioi euroen ondarea gogoraraziko dute, EAEko BPGaren % 36 hartzen duena, duela bi urte pandemia hasi zenetik jasaten ari garen egoera ekonomiko delikatua arintzeko neurriak hartzeari dagokionez, Ukrainaren inbasio errusiarrarekin modu larriagoan larriagotu dena.
Eraginkortasunik ezaren testuinguru orokor horretan, foru-ogasunak aipatu behar dira, enpleguko BGAEak bilketa-iturri gisa tratatzen jarraitzen baitute, eta ez ikuspegi fiskaletik mesede egin beharko litzaiokeen gizarte-tresna gisa, Ignacio Etxeberria Euskadiko BGAEen Federazioko presidenteak berriro esan duen bezala, Sozietateen gaineko Zergaren kenkariak berreskuratzea eskatzen baitute, enpresen kasuan, eta PFEZaren kasuan, langileen kasuan.
Era berean, pentsioen errenta-sistema lehenetsi behar da, eredu osagarriaren filosofia baita, eta ez kapitalaren erreskatea. Ez du zentzurik aurrezkia errenta moduan jasotzeak PFEZren zerga-oinarri orokorraren % 100 jasotzea; kapitalaren erreskatea, berriz, zerga-karga % 60koa da.
Egoera horretan, banku-erakundeek BGAE indibidualak defendatzeko orduan izan duten eraginari buruz galdetu beharko da, finantza-produktu garrantzitsutzat jotzen baitituzte, beren negozio-estrategiaren barruan, urte amaieran egiten dituzten publizitate-kanpaina gogorretan ikusten dugun bezala. Bitxia bada ere, batzuek enpleguko BGAE propioak dituzte, non pentsio publikoaren osagarriak langileek erretiroa hartu aurretik jasotzen zuten soldata berdintzen duen.
Panorama horrekin, non badirudi azken hamarkadetan herri honetan eraiki den guztia xahutzen ari garela, gure seme-alabek gizarte-prebentzioaren arloan jasoko duten herentzia zein den galdetu beharko da, Euskadiko langile gehienei irits dakiekeen pentsio-eredu osagarri bat hiltzen uzten zaienean, Espainiako Gobernuak euskal esperientzian oinarritutako sistema propioa martxan jartzen duen bitartean. Inkongruentzia hutsa.