Santiago Niño-Becerra (Bartzelona, 1951) ekonomialaria itzuli da, bere iragarpenekin, Futuro, ¿qué futuro? ‘ (Ariel argitaletxea). Ramon Llull Ekonomiako doktore eta Unibertsitateko katedradun emerituak oraingo honetan adierazi duenez, pandemiak kapitalismoaren gainbehera eta Feudalismo Berria izeneko sistema berri batean sartzea dakarten prozesuak bultzatu ditu, non nazioarteko oligopolio talde batek herritarren bilakaera aginduko duen. Espainiarentzat etorkizuna ez da askoz ere lausengarriagoa, nahiz eta Zamudio, Bartzelona edo Malaga bezalako herrialdeko hainbat eremu salbatzen dituen, haientzat estatus berezia eskatzen baitu berrikuntzaren gurditik tira egiten jarrai dezaten eta enpresa teknologikoen hub bihur daitezen. Gainerakoentzat, gizarte-trinomioa: oinarrizko errenta, legezko marihuana eta aisialdia doan.
Ukrainaren inbasioa liburua inprimategian zegoela iritsi bazen ere, Niño-Becerrak dio blokeen banaketa berriaren barruan dagoela, munduko ordena berrian: Txina irabazle ateratzen da, AEBk jendarme papera berreskuratzen du berriro, eta Europa izango litzateke galtzaile nagusia.
Ukrainako inbasioak aldatu al du sistema kapitalistaren bilakaeraren ikuspegia feudalismo berria deitzen duen beste eredu batera?
Liburuan ez naiz Ukrainako inbasioaz ari, gertatu zenean inprimategian nengoelako, baina zeharka bai, nazioarteko ordena berri bat sortzen ari dela azaltzen dudanean. Sobietar Batasunaren erorketaren ondoren abian jarri zen mundua, une hartan Txina askoz ere ahulagoa zen orain dena baino, eta Estatu Batuak askoz indartsuagoak ziren maila ekonomikoan, zabaltzen ari da. Ukrainaren inbasioa nazioarteko ordena berriaren bloke-banaketa berriaren barruan dago. Errusia Txinaren erabateko aliatua izango da, eta, beraz, Txinaren boterea indartu egingo da. Estatu Batuek Gerra Hotzean izan zuen jendarme papera hartu zuten berriro, gaur egun indar ekonomiko txikiagoa duen arren. Eta Europa da, argi eta garbi, historia honen galtzailea. Ordena berri honetan, Europak herrialde ezberdinen mosaiko bat delako arazoa du, Estatu Batuak eta Txina indartzen dituen batasuna diren bitartean. Nolanahi ere, berrantolaketa horrek ez du kapitalismoaren gainbehera geldiarazten, aldaketa horren parte da.
Estatu Batuak eta Txina buru dituzten bi bloke horien artean, nagusitasun teknologikoaren aldeko borroka izugarria izaten ari zen.
Badirudi norbaitek esan duela ‘Europa eta Errusia gehiegi hurbiltzen ari dira eta hau ez zaigu komeni. Komeni da lehengo aliantzetara itzultzea, Europak Estatu Batuekin eta Errusiarekin nahi duena egitea ‘. Bitxia da Ukrainaren inbasioa Erresuma Batuak Europar Batasuna utzi eta urtebetera gertatu izana. Hau da, Ukraina ekonomikoki, operatiboki edo logistikoki inbaditzeagatik Europar Batasunari dituen arazo guztiek ez diote jada Erresuma Batuari eragiten. Beste kontu bat da maila militarrean, NATOko kide izaten jarraitzen duelako. Erresuma Batua izango da berriz ere Estatu Batuen eta Europaren arteko lotura.
Estatu Batuek mendebaldeko egitura batera itzuli nahi dute, Gerra Hotzaren egiturara, hain zuzen ere. Errusiari Txinaren alternatiba baino ez zaio geratzen, eta hori irabazle argia da. Gainera, Txina ikasten ari da Ukrainan gertatzen ari denaz, noizbait Taiwanen jarduten badu ere.
Zure liburuan nabarmentzen duzu korporazio handiek paper hegemonikoa izango dutela etorkizunean, baina, aldi berean, ikusten ari gara Txina bezalako estatu batzuek botere handia dutela konpainien gainean edo Europar Batasunak urrats txikiak ematen dituela teknologia handien boterea murrizteko.
Estatuen boterea lausotu egiten da, batez ere biztanleriari eskaintzen dizkion zerbitzuen eremuan. Korporazio handien boterea handitu egiten da. Aldi berean, enpresa txiki eta ertainak korporazio handien satelite bihurtuko dira. Txinan, esaterako, Gobernuak kontrol handiagoa izango du enpresen gainean, baina ez diot garrantzia ikusten; izan ere, sistemaren bilakaeran korporazio handi horiek ez dute elkarren artean borrokatuko, merkatua banatuko dute, eta hori kapitalismoaren gainbeheraren beste froga bat da.
Munduko oligopolioak izango dira?
Benetan kapitalista den figura horretara goaz. Kapitalismoak, modu naturalean, oligopoliorako joera du, eta bere eboluzioaren eta gainbeheraren parte da, jada ez da interesatzen lehia egotea. Puntako teknologian 10 edo 12 enpresa handi izango dira nagusi. Enpresa horiek izango dute boterea eta ez dira elkarren artean lehiatuko, merkatua banatuko dute.
Korporazio handien artean ez dituzu zure liburuan farmazialariak aipatzen, azken aldian protagonismo eta botere handia hartu baitute.
Enpresa farmazeutikoak korporazio handien epigrafean sartzen dira. Bost farmazialari handiek fakturazio farmazeutikoaren % 80 kontrolatzen dute. Liburu honetan ez naiz haietaz ari, baina argi dago korporazio handien zakuan sartzen ditudala. Gainera, BPG sorgailuez ari naiz. Farmazialariak ez dira berez BPG sortzen dutenak, ez dute asko sortzen, baina, hala ere, beren zeregina guztiz funtsezkoa da osasunerako. Nolanahi ere, bitxia da gaur egun gehien saltzen diren medikamentuak antsiolitikoak eta antidepresiboak izatea. Honek zerbait erakusten digu.
Zure liburuan BPGren sortzaileez hitz egiten duzu, baina nor izango dira BPGaren aurkakoak?
Ez da egongo desagertu egin direlako. Aste batzuetan, pandemiaren abantailetako bat zonbi enpresak desagertuko liratekeela izan zen. Horri buruz ez da berriro hitz egin, enpresak ixtea, pertsianak jaistea, jendea kalera ateratzea, kontsumoa murriztea, zerga-bilketa jaistea eta abar esan nahi duelako, baina hori da gertatuko dena. Pimec-ek, Kataluniako patronalak, duela astebete argitaratutako ikerketa bat egin du, esanez ICO kredituak eskatu zituzten enpresen % 40k ezin izango dituztela itzuli. Egia da enpresa bat ixten denean BPGren aurkakoa dela, baina behingoz, BPGren beherakada bat eragiten du desegiten den unean, baina enpresa asko itxiko diren eszenatoki batera goaz.
Hobe ote zen ICO kredituak eman beharrean zonbi enpresa horietako pertsonak birkokatzeko prestatzeko erabiltzea diru hori?
Zer gertatzen da datorren urtean? Hauteskundeak daude. Bigarrenik, pozik ez dagoen jendeak gutxiago bozkatzen du, ez du bozkatzen edo egokiak ez diren proposamenak bozkatzen ditu. Hirugarrenik, laguntza horiek ez emateak esan nahi du kontsumoa eta inbertsioa automatikoki jaitsiko liratekeela, eta, beraz, pilota aurrera. Azkenean, hau zor publikoa da, zor publikoa jaulkitzen uzten eta erosten duten bitartean… Katalanezko esaera batek honela dio: «Qui dias passa, anys empeny, quién días pasa, años empuja». Politikariak nahi duen azken gauza da herritarren gogobetetze-eza egotea, eta, beraz, kreditu horiek ematen jarraituko da.
Zure liburuan adierazten duzu alternatiba bakarra egongo den puntura hurbiltzen ari garela eta Ekonomiak ez duela ezer esatekorik izango: aukera bakarra eta pentsamendu bakarra.
Pentsamendu bakar batera goaz. Ekonomistok gauzak izango ditugu esateko eta ekarpenak egiteko, alternatibak dauden bitartean. Baina munduko ekonomia 15 edo 20 oligopoliok zuzentzen duten unean, estatuen zeregina murriztu den unean, korporazio handi horiek lerro nagusiak emango dituzten jakintsuen kontseilua eratzen duten unean… Ekonomialari batek zer esan beharko du?
Mugimendu horietan ez duzu alternatibarik ikusten, hala nola enpresei gutxieneko zerga global bat sortzea edo Joe Bidenek AEBko aberatsenentzat gutxieneko tasa igoko duela iragarri izana?
Jarduketa horiek erabat zirkunstantzialak dira. Biden jaunak zerga horiek igoko ditu enpresek baimena eman diotenean. Zenbat iraungo du? 2019an munduko 50 enpresa nagusien fakturazioa munduko BPGaren laurden baten baliokidea zen. Hamar enpresa handienetakoen urte bereko fakturazioa Erresuma Batukoa baino handiagoa izan zen. Dinamika historikoa da. Estatuen egitura desagertzen joango da, korporazio handientzako galga delako. Ez da egun batetik bestera izango, baina estatuek protagonismoa galduko dute.
Izan ere, euroaren sorrerarekin, estatuek pribilegio bat galdu dute, moneta sortzea, mendeetan ukiezina izan zena. Modu naturalenean uko egin diogu. Zergatik? Hala izatea komeni zen egoera batera iritsi gara, eta onartu egin dugu.
Egoera horretan al gaude jada nazioarteko merkataritzaren esparruan? Pandemiaren osteko botila-lepoak normalak ziren, baina luzatzen ari dira.
Lau enpresek munduko pleita-trafikoaren % 75 kontrolatzen dute. Ulertu behar da enpresa horien estrategia dela edukiontzi beteak beti mugitzen egotea. Pandemia iristen denean, dena gelditu egiten da eta mundua edukiontziz estalita geratzen da, tripulazioak bajan daude gaixotasunagatik eta ontzi operatiboen kopurua jaitsi egiten da. Aldi batean argi dago arazo bat egon behar dela. Baina, logikoa al da urtebete geroago ere botila-lepoak egotea? Baina hor dago datua: Shenzhen-etik San Frantziskora edukiontzi bat eramateak 2.000 dolar balio izatetik 11.000 balio izatera pasa zen.
Lehengaiekin ere gertatzen ari da?
Koronabirusaren krisiak gauza askotarako balio izan du: teknologiaren ezarpena bizkortzeko, on line lana handitzeko, eta konpontzeko, murrizteko, esango nuke, mundu mailan zegoen gehiegizko eskaintza bat. Inor ez da gogoratzen automobilez betetako aparkalekuekin egindako auto fabriken argazkiez. Manipulazioak egon direla alde batera utzita, globalizazioaren premisekin amaitzen ari den prozesu batean gaude: ‘Just in time’ ospetsua, stockak ez izateko fabrikazio-diseinu bat. Pandemiak dena geldiarazi zuen, eta orain enpresek ekoizpen-prozesuak normalizatu nahi dituzte, lehen zegoen ekoizpen-mailara iritsi eta stock maila altuagoari eutsi. Beraz, hornidura-arazo honek hilabete batzuk iraungo du, eta horrek prezioak igotzea ekarriko du, eta nik konpondutzat jotzen nuen arazo bat ekarriko du, inflazioarena, hain zuzen ere.
Hori galdetu nahi nizun, zure liburuan idazten duzu inflazioa ez dela arazo iraunkorra.
Inflazioa ez dago konponduta. Bi inflazio-mota daude, eskaria eskaintzaren eta egiturazko inflazioaren gainetik hazten denean gertatzen dena, iraganeko kostuek gora egin dutelako, eta hori da orain daukaguna eta oraindik hilabete batzuk iraungo diguna. Kontsumoa murriztuta eta gastua ebaluatuta konponduko da, baina ondorio sozialak izango ditu.
Diru-politikak zerbait konpon dezake?
Inflazio honekin, ez. Hori 70eko hamarkadan ikusi zen, inflazioaren gailurrarekin, moneta-politikak ez zuela ezer konpontzen. Beno, Paul Volcker bezala egiten bada Estatu Batuetan eta interes-tasak igotzen baditu % 20ra, baina horrela pertsiana ixten dute enpresek eta denok etxera.
Beste eztabaida errepikarietako bat produktibitatearena da, batez ere Espainiako produktibitate baxuarena.
PwCk ikerketa bat egin zuen, uste dut 2005ean, eta bertan 2030 edo 2040rako proiekzio bat egin zuen, Europako hainbat herrialde lehiakorragoak zertan izango ziren adierazten zuena. Ikerketa horren arabera, Espainia izango litzateke zerealen ekoizpenean lehiakorrena. Beraz, teknologiaren mundu batera joaten bagara, non ikerkuntzak, berrikuntzak eta abarrek gero eta pisu handiagoa duten, eta Espainian BPGren % 25 turismoaren batura den, ostalaritza gehiago, sukaldaritza gehiago, aisialdi gehiago eta garraio gehiago, gainera automobilaren industria BPGren % 10 da, baina enpresa bakar bat ere ez da espainiarra… Zer nahi duzu esatea? Orain asko hitz egiten da auto elektrikoari buruz, oso ondo, baina onar dezagun auto elektrikoak piezen % 30 gutxiago dituela, beraz, auto elektrikoa egiteko prozesu gutxiago eta pertsona gutxiago beharko dira. Espainiaren etorkizuna oso zaila da herrialde gisa. Gauza bat, ez da Europako beste herrialde batzuetatik ezberdina: Alemaniako ekonomia lau estatuk sostengatzen dute; Italian, Emilia Romaña eskualdetik behera ez dago ezer; Frantzian gauza bera gertatzen zaie.
Zure ustez, Espainiak produktibitatea hobetzea beste aukerarik ez du izango, edo dagoeneko produktibitate handia duten edo izan lezaketen eremu jakin batzuek autonomia askoz handiagoa izatea ahalbidetzea. Espainiako ekonomia suspertzeko aukera bakarra kafea denontzat amaitzea eta geometria aldakorra aukeratzea dela planteatu du.
Eremu jakin batzuek erregimen desberdina izan beharko lukete. Adibidez, Euskadin, Bilbotik gertu dauden poligono teknologikoak, Munguía ingurua, etab. Katalunian, Bartzelonako Katalunia Plazan konpas bat sartzen baduzu eta 50 kilometro inguruko zirkunferentzia egiten baduzu, Blanesetik Vilanovaraino, Kataluniako BPGaren % 50 hortik ateratzen da. Malagan enpresa teknologikoen gunea sortzen ari da. Beste herrialde batzuetan berdin gertatzen da: Frantzian, Frantziako BPGren % 20 da; edo Alemanian, Baden-Wurtemberg estatuak autonomia gehiago eskatzen du, Alemaniako hazkunde ekonomikoari ekarpen handiagoa egiten diolako, baina gauza gehiago egin nahi ditu.
Baina erregimen desberdin bat esaten duzunean zeri buruz ari zara?
Bestelako zerga-, finantza- edo lege-araubidea, aingurarik gabe hegan egitea ahalbidetzen diena. Ez naiz independentziaz ari, kontzeptu horrek ez baitu zentzu handirik eta modatik pasatu baita. Gune horietan, korporazioek bertan egon nahi dute, eta horrek ondorio sozial nabarmenak izango ditu.
Gertatzen dena da horrek Espainia hutsa husten jarraitzea dakarrela, azkenean jendea joan egingo delako.
Konpainia handiak ez dira joango, baina teknologiak aukera ematen die hiriez nazkatuta dauden pertsonei eremu horietara bizitzera eta lan egitera joateko. Kontua da horrek esan nahi duela abiadura handiko Internet eramatea, inbertsioak egitea, herri horietan gizarte- eta osasun-zerbitzuak egotea… Prest zaude hau egiteko?
Zure liburuan aipatzen duzu Espainiaren hiru arazoak zorra, produktibitatea eta pentsioak direla. Arazo horiek blucle batean daudela dirudi, eta ezin gara bertatik atera.
Espainiak industria-iraultza egin zezakeen, ez Ingalaterrak. Espainiak, 1505 eta 1580 bitartean, zilarrezko tonak ekarri zituen Amerikatik. Zertarako balio zuen zilar horrek? Jauregiak, katedralak, elizak eta komentuak egin ziren, luxuzko artikuluak, farfailak eta Flandesen zeuden armadak ordaindu ziren. Zilarra Espainiatik pasatzen zen eta sortzen zuen gauza bakarra inflazioa zen. Hainbesteraino iritsi zen non 1600ean inportatzea Espainian ekoiztea baino merkeagoa baitzen. Ez zegoen burgesen pentsamolderik. Espainia Europako zilarrezko hornitzaile bihurtu zen eta hemen ez zuen inolako etekinik ekarri. Azkenik, Karlos V.a erregeak Kontrarreformaren bandera altxatzen du eta katolizismorik gogorrena Espainian ezartzen da. Felipe II.arekin are okerrago, pentsamendu, ekintzailetza eta abarren aukera guztiak erabat geldiarazi zituelako. Espainiak XVI. mendean hipotekatu zuen bere etorkizuna. Hortik aurrera hasten dira Espainiaren arazoak.
Espainiak orain zor arazo bat du, baina XVI. mendean Espainiak bost ordainketa eten zituen. Espainia gaizki administratuta egon da eta burgesen pentsamolde falta nabarmena izan da. Hamarkada luzeetako euskal industria ospetsuak minerala Bizkaitik atera eta Ingalaterrara esportatzen zuen. Kataluniako ehungintza-industria ospetsua kanpoko teknologia kopiatzen zuten lau enpresa ziren. Espainian, Industria Iraultza 1960an hasi zen. Orain bizi dugun egoerarekin, Estatuaren kontzeptua gehiago lausotuko da. Geratuko den gauza bakarra gune espezifikoetako korporazioak dira. Eta gainerakoa? Bada, gizarte-trinomioa: oinarrizko errenta, legezko marihuana eta aisialdia doan.
Ez al dago aukerarik industriak birlokalizatzeko joerarekin herrialdeko produkzio-sarea zabaltzeko?
Txinatik Estatu Batuetara edo Europara itzuliko diren industriak egongo dira, baina ez dute langilerik eramango, robotizatuta egongo dira. Beraz, bai, iPhonea ez da Txinan egingo, Estatu Batuetan egingo da, baina robotek egingo dute. Apple kalitate arazoak izaten hasi da, ez bere telefonoak Txinan fabrikatzen direlako, baizik eta giza eskuak egin ezin dituen kalitate estandarrak behar dituztelako, makinak egin behar dituzte.
Zer eskaini beharko dugu herrialde gisa enpresek etorri nahi izateko?
Fabrikazio-gai batengatik bada, korporazioek kontsumo-zentroetatik gertu kokatuko dituzte beren landareak. Lantegi bat sortuko digutela espero izate hori, soldatak oso merkeak direlako, historiara pasatu da. Horregatik sortu zuen Teslak bere lehen fabrika Berlinen, merkatu-ikasketak egin zituztelako eta kontsumitzaile nagusiak Alemanian, Danimarkan eta Frantziako iparraldean daudelako. Eta zerbitzuei dagokienez, telelanak aukera emango du munduko edozein herrialdetan kokatzeko, Interneteko konexio ona badu. Ikerketa-maila baxua eta produktibitate-maila baxua duten herrialdeek oso gaizki izango dute. Lehenago, Espainia Europako egoitza geriatriko bihur zedin saiatu zen, baina bertan behera utzi zen, adinekoek zerbitzu publiko garestiak eskatzen dituztelako, hala nola osasuna. Portugal saiatu da, hegoaldean eskandinaviar erretiratu asko erakartzen ari ziren, baina Danimarkak zerga erregimena aldatu die eta jada ez da hain erakargarria.