Espiritu kritikoa eraikitzea da gure kulturaren helburu nagusietako bat. Mundua behar bezala ulertzea eta ondoren bizi-proiektu propio eta aske bat eraikitzea izan zen berpizkundearen eta ilustrazioaren ametsetako bat. Baina, horretarako, behar dugu bereizi zer informazio- eta ezagutza-iturrik ematen dituzten eduki fidagarriak eta zeintzuk ez, eta gaur egun, gizarte demokratikoetan, gero eta mesfidantza handiagoa dugu erakundeekiko eta tradizioz kaudimenduntzat jo ditugun iturriekiko.
Egia da zuhurra dela iristen zaigun informazioa distantzia jakin batekin aztertzea, baina mesfidantzak irizpidea eskatzen du. Emilio Lledók idatzi zuenez, “Susmatzea ez da edozein itxurari aurre egiteko mesfidantza hutsa”. Benetako susmo kritikoa, landua, demokrazia bat eraikitzeko behar duguna, bereizketaren konplexutasunaren aurrean alternatiboak, kontestarioak, probokatzaileak edo desberdinak ematen duen itxurazko sofistikazioaren besoetara jauzi egiten duenaren jarreraren antipodetan dago. Sasizientziek eta populismoak geure buruaren eta errealitatearen etengabeko azterketak aurrezten digun kritikaren kopia iruzurti hori proposatzen digute. Kasu horietan, susmoa metodoari, logikari, gertaerei, ezagutza adituari uko egiten dio, eta aurreiritzira eta zinismora doan irristatzaile bat eskaintzen du, pose gisa. Horrela, susmoari uko egiten zaio eta errealitate alternatibora iristen da – Engainu antolatuaren beste izena – Gaizki kudeatutako eszeptizismo batetik.
Batzuek geoestrategia kontuetan erreferentetzat jotzen duten saiakeragile ospetsu batek Ukrainarekin lotuta honako hau gomendatzen digu: “Informazio objektibora jo nahi badugu, ez ditzagun Europako hedabideak irakurri, joan gaitezen India edo Pakistan bezalako beste herrialde batzuetako hedabideetara, horiek baitira gertatzen ari denari buruzko informazio objektiboena ematen ari direnak”. Gogora ekarri behar da aste honetan Mugarik Gabeko Erreportarien txostena argitaratu ondoren. Txosten horretan herrialdekako sailkapena dago, bost mailatan sailkatuta, prentsa-askatasunaren mailaren arabera.
Buruko tropela Europako iparraldeko herrialde batzuek gidatzen dute. Espainia dago bigarren bagoian, Frantzia, Herbehereak, Austria eta Australiarekin batera, besteak beste. Hirugarren bagoian Ukraina dago, Europar Batasuneko herrialde batzuekin batera, Grezia kasu. Atzean laugarren talde bat agertzen da, egoera zailean dagoena. Eta ilarako tropelean oso egoera larrian dauden 27 herrialde daude, eta horien artean Errusia dago, Afganistanen puntuazio berarekin.
Guk, itzaletatik salbuetsita ez badaude ere, testuinguru aske eta pluralean lan egiten duten bitartekoen bidez informatzen gara. Gainera, hedabide batetik bestera jauzi egin dezakegu, eta ikuspegiak eta asmoak kontrastatu. Are gehiago, zuzenean sar gaitezke herrialdeetako hedabideetara zerrendaren buruan eta konparatu. Ez naiz fidatzen komunikabide horiek ez irakurtzea eta Indiakoengana jauzi egitea gomendatzen digutenekin, txostenean herrialde zailen artean geratzen baita, Turkia eta Sudan artean kokatua eta Pakistan, gomendatutako beste iturria, aurkitzen dugun azken taldean erortzeko ehunen bat baino gutxiagora.
Argi dago komunikabide horiek ez direla gureak baino askeagoak eta herrialde horiek ez dutela desinformazio agenda txikiagorik. Alternatibotzat eskaintzen zaizkigun informazio-ereduak horiek badira, asmoa ez da askatasunean gauzatutako espiritu kritiko batean sakontzea, baizik eta beti inperfektuak diren gizarte askeek ematen dizkiguten buruko minak desugertze-tratamenduarekin konpontzea. Baina kontua ez litzateke fidatzea edo ez fidatzea izan behar, buruarekin nola egin baizik.
Halaber, Mugetako Erreportarien susmoa izan dezakegu eta Putinen prentsa-askatasunaren kontzeptuarekin gera gaitezke. Bidaia horretarako susmo txarra eta ergelkeria lotzen dituen zizare-zuloa har dezakegu.