Beti harritu nau Euskadin dugun gaitasunak, ekintzaz edo utzikeriaz, azken hamarkadetan abian jarri ditugun ekimen arrakastatsuak suntsitzeko; izan ere, bitxia bada ere, beste batzuek errepikatzen dituzte, kontuan hartu gabe jarrera horrek etorkizunean izan ditzakeen ondorio larriak, blindatu zitekeen eremu batean kanpoko eragile berriak sartzea ahalbidetzen denean, herrialde-ikuspegiarekin jokatu izan balitz.

Ostegunean, Kongresuan, Enpleguko Pentsio Planak Bultzatzeko Lege-proiektua onartzeak esan nahi du enpleguko BGAEen euskal ereduaren eraikina eraisteko eragiketaren hasiera izan daitekeela. Eraikin hori duela 25 urte sortu zen, Geroa Pentsioak sortu zenean – Antzeko beste erakunde batzuekin batera, erreferente nagusi gisa –, euskal sistemaren sustapen eta indartze eredu osagarria gidatu behar zuten eragile publiko zein pribatuen nagitasunagatik.

Bitxia bada ere, Jose Luis Escrivá Gizarteratze eta Gizarte Segurantzako ministroaren proiektu garrantzitsuenetako bat – PSOE, Unidas Podemos, C ‘s eta EAJren aldeko botoekin onartu dena, besteak beste, PP, Vox, ERC eta Junts alderdien ezezkoekin, pisu handieneko alderdiak nabarmentzeagatik, eta EH Bilduren abstentzioarekin – Inspirazio iturri nagusia Iñigo Barandiaran EAJko Gipuzkoako diputatuak egindako lana da. Barandiaran, azken urteotan, Geroa Pentsioen eredua ezagutzera ematen saiatu da Kongresuan, Toledoko Itunaren Batzordearen bitartez, Estatuan aplikatzeko erreferente gisa, bere gomendioetako bat izateraino. Are gehiago, EAJk lege-proiektuari emandako aldeko botoa argudiatzeko hitzaldian, jeltzaleak berriro nabarmendu zuen Geroa, enpleguko beste BGAE batzuentzako eredu arrakastatsu eta erreferentzial gisa, baita sektore publikokoentzat ere.

Barandiaranek Geroa Madrilen “saltzen” duen bitartean, hemen 25 urte daramatzagu bitxilore bat ostatatzen, eta azkenean zimeldu egin da, patronalen eta sindikatuen borondatea ezagutzeko zain dagoen Eusko Jaurlaritzaren aitzakiarekin. Izan ere, proiektu jakin batzuk gizarte osoaren mesederako aurrera eramateko, Gasteizko Gobernuak ez ditu antzeko protokoloak aplikatzen, eta foru-ogasunekiko aldundiak, beti izan baitira kontrakoak BGAEen enpleguari zerga bidez mesede egiteko. BGAEetan errenta-sistema lehenesteaz ez hitz egiteagatik, gaur egun PFEZaren zerga-oinarri orokorraren % 100eko zigor fiskalarekin zigortzen baita; kapitalaren erreskatea, berriz, zerga-karga % 60koa da.

“Ez daki edo ez du erantzuten” horren erdian, enpleguko BGAEen gai osoan euskal erakundeen jardunaren ezaugarri izan dela, eta Espainiako Gobernuak aurrea hartu du Enpleguko Pentsio Planak Bultzatzeko Lege Proiektuan Sozietateen gaineko Zergaren kuota osoan % 10eko kenkaria aurreikusi baitu urteko errenta gordinak 27.000 eurotik beherakoak dituzten langileen enplegu-planetarako ekarpenetarako, gehienez ere zenbateko horretatik hasita.

Enpleguko BGAEen sistema propioa izatearen garrantzia ez datza soilik ongizate-estatuari eta gizarte-kohesioari egiten dioten ekarpenean, errenta baxu eta ertainak dituzten pertsonei osagarri bat ematen baitie pentsio-sistema publikoarentzat, jasangarritasun-arazo handiak baititu; aitzitik, sistema hori aurrezteak, inbertsioaren bidez, gure produkzio-sarea eta enpresak garatzeko eta sustatzeko euskarri gisa balio du. Herrialde honetan hainbeste presentzia duten arrisku-kapitaleko funtsen aurrean, haien jarduerak sortzen duen ezegonkortasunarekin, BASEetatik datozen inbertsioek berme handiagoa eta etorkizunean irauteko fideltasun handiagoa eskaintzen dute.

Hori gutxi balitz bezala, Geroak Persignatuen Elkartea deiturikoa, pentsioak kapital-erreskatearen bidez kobratzea eskatzen duten bazkideek bultzatua, eta ez errenta gisa, erakundearen estatutuetan agertzen den bezala, Finantza Erabiltzaileen Elkartearekin (Asufin) aliatu da, Jaime de Carvajal abokatuarekin lankidetzan, Donostiako, Bilboko eta Gasteizko hainbat epaitegitan demandak aurkezteko, Gipuzkoako kapitalaren epaitegiak apirilean emandako epaiaren ondorioz ezetsi baitzen.

Harrigarria da ekimen honen bultzatzaileek “finantza-erabiltzaileak” defendatzen dituela dioen elkarte batekin bat egin izana, Geroa ohiko finantza-erakundea ez denean, kapitalik ez duenean eta akziodunei dibidendurik banatzen ez dienean, eta irabazi-asmorik ez duenean, patronalaren eta bokazio kolektiboa duten lau sindikaturen arteko akordiotik sortu delako. Horren helburua da atxikitako langileei, soilik, jasotzen dituzten pentsio publikoei osagarri bat ematea, erretirotik errenta gisa egiten dituzten ekarpenak kapitalizatuz. Geroa ez da banakako BGAE bat, finantza-produktu gisa finantza-erakundeek sustatzen duten bezala, kontzeptu horretatik haratago doan osagai sozial bat duelako, eta “Sidero Zahar” kontzeptua heredatu eta hobetzen duelako; izan ere, Gipuzkoako metalaren sektorean joan den mendeko 70eko hamarkadaz geroztik zegoen pentsio publikoaren errenta gisako figura osagarria da.

Aitzitik, ekimen honetan, badirudi asmo politikoren bat antzeman daitekeela Jaime de Carvajal abokatuak, Geroako kide kritikoak defendatzen dituenak, Gasteizko Gobernua inplikatu nahi duenean, gaia judizializatzearekin mehatxatuta, “Eusko Jaurlaritza eta Geroa gurekin negoziatzera esertzen ez badira”. La Información egunkari ekonomiko digitalari berriki egindako adierazpenetan adierazi zuenez, “Hau gatazka politikoa da, eta bere konponbidea politikatik pasatzen da. Erabaki politiko batengatik. Pilota Eusko Jaurlaritzaren teilatuan dago “. Ildo horretan, badirudi ez dela kasualitatea Euskadin Falange Auténtica bezalako presentzia eta ordezkaritza duen alderdi batek – Horren atxikipen politikoa erraz ondoriozta daiteke – Sare sozialen bidez hedabide digital generalista baten informazioa zabaltzea, non urrian aurkeztu izana jasotzen zen, Asufinek Geroaren aurka egindako demanda, gero epaileek baztertu dutena. Informazioarekin batera datorren iruzkinak ez du alferrik galtzen: “Kasta nazionalistari bere eldarnioak bakarrik axola zaizkio, ez pertsonak”.

Deigarria da ekimen honen sustatzaileek ez balioestea 25 urtez hilean 200 euro jasotzea, hau da, erretiratuta dauden geroako bazkideek gaur egun jasotzen duten errenta. Horietatik % 28 enpresen ekarpenetatik datoz, beste % 28 langileen ekarpenetatik, eta beste % 44 erakundeko profesionalek kudeatutako funts horren kapitalizaziotik, 2021ean % 9,64ko batez besteko errentagarritasuna lortzeko gai izan baitziren.

Gaur egun bizi dugun egoera ekonomiko zalantzagarri eta aldakorrarekin, eta gaur egun zalantzan dauden gazteak daudenean, etorkizunean pentsio bat kobratu ahal izatea ez da batere solidarioa, batez ere etorkizuneko belaunaldiekin, Geroari egindako ekarpenak kapitalizatzea planteatzea, eta, aldi berean, herrialde honetako langile batzuek “pribilegio” jakin batzuk dituztela nabarmentzen da; izan ere, pentsio osagarri bat izateko zortea izan dute, eta gainerako ekarpenek, berriz, % 50 izan dute.

Egoera horren aurrean, premiazkoa da Adegi patronalak, ELA, LAB, CCOO eta UGT sindikatuek eta Geroa Pentsioak sustatzen dituzten erakundeek BGAE horrek ordezkatzen duen eredua eta gizarte osoarentzat eta herrialdearen garapen ekonomikoarentzat duen zeregin garrantzitsua defendatzen duten isiltasuna haustea. Inoiz ez da berandu izango.

Premiazkoa da Adegi, ELA, LAB, CCOO, UGT eta Geroa Pentsioak sustatzen dituzten erakundeak BGAE honek ordezkatzen duen eredua defendatzera ateratzea.

Egilea Andoni Beitia