(José Agustín Ozamiz soziologoa eta Uztai Fundazioko presidentea)
Euskal osasun-sistema publikoa herritarrentzako irisgarritasunaren balioan zentratu da bereziki (osasun-zentroak, hurbileko ospitaleak eta itxaron-zerrenden kudeaketa, atzerapenik gabeko arreta bermatzeko); esan daiteke arrakasta handiak lortu direla atal honetan, ospitale orokorren eta eskualdekoen sare on bat udalerri bakoitzeko lurralde eta osasun-zentro bakoitzeko. Nolanahi ere, arreta espezializaturako irisgarritasunaren arazoa konpondu gabeko arazoa da oraindik
Euskadin azken hamarkadetan lortu den osasun-prestazioaren eta osasun publikoa zaintzearen maila handia da, eta horrek bizi-itxaropena nabarmen handitzea ekarri du, ezintasunik gabe. Herritarrek gehien baloratzen duten gizarte-ondasuna osasun publikoa da. Hala ere, sistemaren iraunkortasuna zalantzan jartzen ari da sektorearen eskakizunak bermatzeko behar ekonomikoen neurrigabeko hazkundeagatik. Sektore soziosanitarioan eztabaida antzekoa da, nahiz eta bere egitura eta antolaketa are gutxiago garatuta egon.
Aldaketa demografikoaren ondoriozko behar ekonomikoen hazkundea, baina bereziki garapen teknologiko etengabeak eragindakoa (farmazia barne) dira sistemaren iraunkortasunaren problematika zehazten duten bi faktore garrantzitsuenak.
Euskal osasun-sistema publikoa herritarrentzako irisgarritasunaren balioan zentratu da bereziki (osasun-zentroak, hurbileko ospitaleak eta itxaron-zerrenden kudeaketa, atzerapenik gabeko arreta bermatzeko); esan daiteke arrakasta handiak lortu direla atal honetan, ospitale orokorren eta eskualdekoen sare on bat udalerri bakoitzeko lurralde eta osasun-zentro bakoitzeko. Nolanahi ere, arreta espezializaturako irisgarritasunaren arazoa konpondu gabeko arazoa da oraindik, eta, gainera, pandemiaren kudeaketak sistema hori nahasi du.
Lehen mailako arretaren garapena ez da nahikoa izan, eta ez da egokitu aldaketa soziologikoetara eta horien beharretara. Gaur egun, eredua ez da oso eraginkorra, kontsumismoa sustatzen du, ez da erabakitzailea eta, gainera, ez ditu herritarren eta profesionalen itxaropenak asetzen.
80ko hamarkadan ezinezkoa egin zitzaigun mediku-paziente harreman pribatuaren eredua gainditzea profesionalak osasun-sistema publikora egokitzeko, sistema horrekin identifikatuz, baina lau hamarkada geroago, beldur naiz ez ote dugun sistema erabat arriskutsutzat hartu.
Medikuaren eta pazientearen arteko harremana funtsezkoa da osasungintzan, harreman horren plazebo-efektua zientifikoki frogatuta dago susperraldiaren % 50 baino gehiagoan eragiten duela, baita hezur-egituraren traumak bezalako gai fisiologikoetan ere. Ikerketa zientifiko batzuek erakusten dute garunaren ispilu-neuronek funtsezko zeregina dutela edozein gaixotasun sendatzeko aurrez aurreko harremanean. Ispilu-neuronak motor aurreko azalean eta garunaren beheko lobulu parietalean dauden mugimen-zelulak dira. Ispilu-neuronek posible egiten dute garunak besteen ekintzak ez ezik, haien emozioak ere imitatzea. Horrek bihurtzen ditu gizakiak izaki sozial. Zientzialariek uste dute 1.000 neurona ispilu daudela gure garuneko milimetro kubiko bakoitzean.
Osasunaren Mundu Erakundeak funtsezko lau alderdi aipatzen ditu, osasun pertsonalaren eraikinaren lau hormak bezalakoak. Hala, alderdi fisiko-biologiko hutsez gain, pentsamoldeari, ingurune psikosozialari eta espiritualtasunari buruzko gaiak daude, eta horiek ere eragina dute pertsonen osasun-egoeran.
Ordenagailu batek pertsonei tratamendua diagnostikatzea eta agintzea eraginkorra izan zitekeen, 70eko hamarkadan astronautekin egin zen bezala, baina ez osasun publikoak artatutako herritarrengan. Ez da kazetaritza-artikulu bat, hitzaldi bat baizik, desberdintasun horien arrazoiak azaltzeko. Egoera orekatua lortu behar dugu teknologia berrien erabileran, ekarpen handia egin baitiezaiokete medikuaren eta pazientearen arteko harremanari. Baina ezin dugu onartu gure osasun-sistema publikoko pazienteei laguntza inpertsonala eta arduragabea ematea. Beraz, pazienteak ospitale batean bere tratamenduaz arduratzen den medikua identifikatu ezin izatea praktika txarra dela uste dut, medikuak pazientea ia begiratu ere ez egitea bezala, kontsulta osoan ordenagailura begira dagoelako. Telefono bidezko kontsulta oso lagungarria izan daiteke, baina ezingo du inoiz ordeztu medikuaren eta pazientearen arteko aurrez aurreko harremana.
Pertsona baten historia klinikoa izan daitekeen gauzarik intimoena da, eta iruditzen zait pozgarriegia dela historia kliniko horiek profesionalen eta era askotako erakundeen kontsultara zabaltzea.
Duela hamarkada bat honako gai hauek proposatu genituen, oraindik indarrean daudenak euskal osasun-sistema optimizatzeko:
- Lehen mailako arretak oinarrizko zerbitzuetarako irisgarritasun-egoera bat garatu du. Hala ere, baliabideak eta kudeaketa-autonomia eman behar zaizkio. Nahitaez erabakigarriagoa eta burokratizazio gutxiagokoa izan behar du. Herritarren osasunaz modu zabalagoan arduratuko diren erizainen eta medikuen konpromisoa eskatzen du. Emaitzen araberako ordainsaria izango duten kudeaketa-sistemak garatu beharko lirateke, saiatutako ereduen arabera, adibidez, sistema britainiarrean. Profesionalen arteko kooperatiba-kudeaketako eta lan-sozietateen kudeaketako sistemak sar daitezke atal honetan.
- Paziente kronikoen tratamendu-politika mundu garatuan Lehen Mailako Arreta antolatzeko beharraren ondorio baino ez da. Baina horrelakorik ezin izango da egin asistentzia-maila horretako pizgarririk eta emaitzazko ordainketarik gabe.
- Osasun-arloko profesionalek beste era batera onartzen dituzte teknologia berriak. Onarpena positiboa izan ohi da, hobeto eta eraginkorrago lan egitea eskatzen duelako, baina ez da hala, kontrola, emaitzen ebaluazioa eta eraginkortasun handiagoko eskakizunak eskatzen dituelako, eta diziplina-eskakizun handiagoak dituelako baliabideen administrazioan, datuak hartzean eta komunikazio-lerroetan. Gainera, egonkortasunerako, herritarrek parte hartzeko eta herritarrei ondo komunikatzeko sistema bat izatea ezinbestekoa da. Ezinbestekoa da herritarrek eta gizarte-eragileek osasun-politikan parte hartzeko sistema egituratzea.
- Beharrezkoa da bistaratzea osasun-azpiegiturako inbertsioaren dibidendu potentziala, osasun-sektorearen eta gizarte-kohesioaren, espazioen plangintzaren eta lehiakortasun ekonomikoaren arloko politiken arteko lotura. Lan hori orientatzeko eta zuzentzeko erronkak osasun-sistemaren erantzukizuna izan behar du, sistemak aurrekontu handia kudeatzen baitu. Horretarako, interesgarria litzateke Finlandiako estrategia aztertzea: bi sail edo ministerio soziosanitario mantentzea, bata finantza- eta ekonomia-arlokoa, eta bestea logistika- eta antolamendu-arlokoa.