(Mikel Erkoreka, Jonatan García Rabadán eta Jon Garro, EHUko Itzuna zentroko kideak)

Ezagutza funtsezko ondasuna da gure sistema politiko eta instituzionala zentzuz hausnartu eta baloratu ahal izateko. Gure autogobernu-sistemaren giltzarria izateaz gain, Ekonomia Ituna da Euskadin ogasun publikoaren arloko nazioarteko ikerketa-korronteetan proiektatzeko dugun aktibo akademiko nagusietako bat.

Urtero, herritarrei errentaren aitorpena egitea deitzen zaienean, ogasunaren (ar) ek nolabaiteko garrantzia eta zentralitate sozial eta politikoa hartzen dute. Gure kasuan, gaia askoz ere garrantzitsuagoa da, foru-sistema fiskala euskal autogobernuaren berezitasun nagusietako bat baita. Gainera, funtsezko zutabea da Euskadiko ongizate-ereduari eusteko, gaur egun ezagutzen duzun moduan. Hala ere, azken bi hamarkadetan, gaiari buruzko ikerketa soziologiko nagusiek egiaztatu dute euskal herritarren proportzio handi batek ez dituela sistema horren nondik norakoak eta printzipioak ezagutzen, eta horrek berak sare osoan izan ditzakeen ondorioak.

Horregatik guztiagatik, Ekonomia Itunaren Dokumentazio eta Ikerketarako Itunak eta Foru Ogasunek (UPV/EHU) azterlan bat egin dute baieztapen horiek zenbateraino diren egiazkoak jakiteko. Kasu honetan, ikasketa-gaiarekin lotutako graduetako 1. eta 4. mailetako EHUko unibertsitate-ikasleak izan ziren helburua. Ituna 2021 Inkesta ez da soilik euskal unibertsitateko gazteen egungo egoera neurtzeko bide bat, euskal hezkuntza-sistemak aurreko etapetan erabilitako ahalegina eta alboko beste eragile batzuen lana ebaluatzeko aukera ere ematen du. Irakasleen komunitatearen lankidetzari esker, 1.686 inkesta presentzial egin ziren, UPV/EHUn matrikulatutako graduko ikasleen % 5 inguru, eta bi ondorio handi atera ahal izan ziren erantzun horietatik: alde batetik, sistemaren ezagutzari buruzko hutsune larriak berresten dituzte; eta, bestetik, autonomia fiskalaren ereduari babes eta defentsa handia ematen diote.

Lehenengo baieztapenari dagokionez, Itunak egiaztatu du UPV/EHUko ikasleen artean Kontzertu Ekonomikoari buruzko ezjakintasun nabarmena dagoela, gizarte osoaren aldean ez oso desberdina. Ia bi herenek ( % 62,3k) Kontzertuaren berri bazutela esan arren, baina ondo ez bazekiten ere, inkestatuen bostenak ( % 17,2k) ez daki gaia zein den. Horrekin, azalkeria-maila esanguratsua adieraziko litzateke. Errealitatea, hala ere, ez da berdina ahalmenen artean; izan ere, zuzenbide-zentroak eta letrak, oro har, erantzun zuzenen lagin-batez bestekoaren gainetik nabarmentzen dira. Gizarte eta Komunikazio Zientzien Fakultatea batez bestekoaren inguruan dago, eta Ekonomia eta Enpresa eta Hezkuntza fakultateek emaitza txarrenak lortu dituzte Kontzertu Ekonomikoaren ezagutzari dagokionez.

Desberdintasun horiek lotura izan dezakete ikasketa planak fakultate eta gradu bakoitzean diseinatu eta ezartzearekin. Datuetan sakonduz, ikasleen % 57k adierazi zuen prestakuntza arautuaren etapan Ekonomia Itunari buruzko prestakuntzaren bat jaso zuela, unibertsitate aurreko zein unibertsitateko ikasketak barne. Hala ere, laugarren mailako ikasle gehienek (graduko ikasketak amaitzear daude) adierazi dute ez dutela inolako prestakuntzarik jaso Kontzertu Ekonomikoari buruz unibertsitate-hezkuntzan: % 26k baino ez zuten ziurtatu Kontzertu Ekonomikoari buruzko prestakuntza jaso zutela unibertsitatean. Ildo horretan, Ekonomia eta Enpresa Fakultatearen kasua nabarmentzen da; izan ere, inkestatuen bosten batek baino ez du adierazten Kontzertu Ekonomikoari buruzko prestakuntza jaso dutela unibertsitate-ikasketetan.

Erradiografia osatzeko, inkestan ezagutza-maila subjektiboenari buruz galdetzeaz gain, beste galdera objektiboago batzuekin osatu zen. Azken horien artean bi nabarmendu behar dira, bata ikuspegi historikotik eta bestea ikuspegi teknikoagotik. Lehenengoari dagokionez, ez da ahaztu behar ikasleek historia arloko prestakuntza jasotzen dutela eskola-etapan, foru-aldundiko zerga-sistemari lotutako mugarri batzuekin, eta horiek unibertsitatera sartzeko probetan ere sartzen direla. Hala eta guztiz ere, ez da erdira iristen ( % 40) lehen Kontzertu Ekonomikoa 1878an Errestaurazio garaian aldi baterako sinatzen jakin zutenen artean. Puntu horretan, foru-ogasunak administrazio biltzaile nagusi gisa identifikatzen dituzten pertsonen ehunekoa ez da % 45era ere iristen Euskadin, eta esanguratsua da Eusko Jaurlaritzaren Ogasunak edo Estatuko Ogasunak emandako erantzunen kopurua. Kasu honetan ere, deigarria da Ekonomia eta Enpresa Fakultateko asmakizunen ehunekoa batez bestekoaren azpitik dagoela, Hezkuntza Fakultateko ikasleen aurretik.

Esan bezala, ezagutza-mailari dagokionez egoera negatibo hori bera gorabehera, ikasle-talde horrek Kontzertu Ekonomikoaren aurrean duen jarrera zalantzan jartzen denean, gehiengo zabal batek ( % 76,3) foru-autonomia fiskala mantentzearen aldeko apustua egiten du. Ratioa handitu egiten da tresna hori bera baloratzeko eskatzen denean, % 90ek garrantzitsutzat jotzen baitu eta, oro har, haren gaineko pertzepzio positiboa baitu. Zuzenbide eta Letren fakultateetako ikasleek, Ekonomia Itunaren ezagutzan nabarmendu badira ere, aldeko sentimendua eta pertzepzio positibo handiagoa dute. Oro har, laugarren mailako ikasleek lehen mailakoek baino ezagutza-maila handiagoa eta sentimendu hobea erakutsi dute.

Laburbilduz, Ituna 2021 Inkestaren bidez, UPV/EHUko Kontzertuari buruzko ikaskuntza-prozesuari buruzko diagnostiko eguneratua egin ahal izan da. Horrelako ebaluazio-prozesuak funtsezko tresnak dira hezkuntza-prozesuaren etengabeko hobekuntza sustatzeko, etorkizuneko garapenerako hobekuntza-proposamenak diseinatzeko eta planteatzeko oinarriak ezarriz. Ikerketaren emaitzek erakusten dute euskal hezkuntza-sistemak ahultasuna duela gazteei foru-zergen sistemari buruzko eta, oro har, euskal autogobernuaren ereduari buruzko ezagutza transmititzeko orduan.

Erakundeen funtzionamenduari buruzko ezagutza sustatzea demokratikoki heldua den eta zerbitzu publikoei eusteko konpromisoa duen herritartasuna eraikitzeko prozesuaren beste tresna bat da. Ezagutza funtsezko ondasuna da gure sistema politiko eta instituzionala zentzuz hausnartu eta baloratu ahal izateko. Gure autogobernu-sistemaren giltzarria izateaz gain, Ekonomia Ituna Euskadin ogasun publikoaren eta self-government-aren arloko nazioarteko ikerketa-korronteetan proiektatzeko dugun aktibo akademiko nagusietako bat ere bada. Hala ere, 40 urte baino gehiago igaro dira gure autogobernu-sistema berreskuratu eta eguneratu zenetik, eta oraindik ere hobetzeko tarte handia dago Kontzertu Ekonomikoaren instituzionalizazio akademikoaren prozesuan, batez ere unibertsitate-eremuan. Horretarako, gure ustez, beharrezkoa da unibertsitate-curriculuma berrikustea eta Euskal Autonomia Erkidegoko erakunde publikoetatik eta hezkuntza-erakundeetatik koordinatutako estrategia bat planteatzea, Ekonomia Itunaren eta euskal autogobernuaren arloko ikerketa, irakaskuntza eta zabalkundea modu erabakigarrian bultzatzeko.

Egilea Andoni Beitia