2023rako gastu-muga finkatuta Estatuko Aurrekontu Orokorren izapide-oihala altxatzeko aste gutxi batzuk baino geratzen ez direnean, komeni da ekonomiaren barruan beste administrazio publiko batzuen kontuek, hala nola autonomia-erkidegoek, ordezkatzen dutenaren balantzea egitea.
Azterlan Fiskalen Institutuak (AFI) argitaratutako lan baten arabera (Txostena, autonomia-erkidegoetako aurrekontu-jardunbideei buruzkoa), urrun daude Estatuaren kontuak nagusi ziren garaiak, ekonomia zuzentzeko aurrekontu-politikako tresna bakarra baizik.
Autonomia-estatuaren deszentralizazio- eta garapen-prozesuarekin batera euroan sartzeak ekarri du erkidegoak sektore publikoaren gastu osoaren bolumen nabarmena izatea, eta, gainera, ongizate-estatuaren politika nagusien erantzule izatea, hala nola osasuna, hezkuntza edo gizarte-babeseko zerbitzuak.
Horregatik, hain zuzen ere, EFIren lan horrek adierazten du kalitatezko zerbitzuak izan behar dutela eta aurrekontuak kudeatzeko eredu ona izan behar dutela, garrantzitsuak baitira Estatu osoko zerga-emaitzak lortzeko. Azken 25 urteetan, gastu autonomiko hori BPGren % 10etik % 15era igaro da, baina ehuneko hori % 18ra igo zen 2020an, Covid-en pandemiak eragindako gastuei aurre egiteko jasotako funts bereziak direla-eta.
Joera federaleko beste herrialde batzuekin alderatuta, Espainia oso herrialde deszentralizatua da gastuaren ikuspegitik, Kanadatik urrun dagoen gastu publikoaren guztizkoaren % 31,3ko tasarekin ( % 39,8).
Hala ere, Jordi Baños, Daniel Montolio eta Clara Picanyol Bartzelonako Ekonomia Institutuko kideek egindako lanaren arabera, nahiz eta egia izan gastuaren deszentralizazioa errealitate bat dela, ez da gauza bera gertatzen diru-sarrerekin, horien partaidetza guztizkoaren % 18,6an finkatzen baita, neurri handi batean administrazio zentraletik datozen transferentzien arabera, eta horrek ondorioak izan ditzake finantza-autonomian, bai eta aurrekontu-plangintzan eta -programazioan ere.
Izan ere, Gizarte Segurantzagatik ez balitz ( % 36,9), gastu publikoan erantzukizun handiena duen administrazioa erkidegoak lirateke, administrazio zentrala ( % 21,7) eta toki-korporazioak ( % 10,1) gaindituta.
EB-27ko herrialdeen artean, Espainia izan da azken hamarkadan gastua gehien deszentralizatu duen herrialdea, Belgikarekin batera, eta Alemania eta Suitzarekiko distantzia neurritsua izan du.
Lan horrek, gainera, autonomia-erkidegoek diru-iturri nahikoak dituzten gastu horien finantza-iraunkortasunaren arrisku potentzialei buruz ohartarazten du, herritarrek gogor eskatzen dituzten zerbitzu eta politikak baitira. Arrisku hori bermatzeko, honako hau jasotzen da: erkidegoen zor-mailak Espainia bigarren lekuan jartzen du, eskualde-zorraren maila erlatibo handiagoari dagokionez, Estatukoaren aldean, bai BPGari dagokionez, bai diru-sarrerei dagokienez, Kanadak soilik gainditzen baitu.
Zor autonomiko nabarmen handiagoa
Gastuaren antzeko deszentralizazio-maila duten herrialdeekin alderatuta (Belgika, Alemania edo Suitza), zor autonomiko hori nabarmen handiagoa da azken 25 urteetako diru-sarreren eta gastuen arteko desoreken ondorioz.
Transferentziek jarraitzen dute izaten erkidegoen finantzaketa-iturri nagusia, nahiz eta azken urteotan aldaketak egin diren autonomien finantzaketa-eredu desberdinen ondorioz, eta, horren ondorioz, zergetatik eratorritako diru-sarrerak BPGren % 1,5etik (1995) % 6,1era igo dira 2020an. Aurrerapen horiek finantzaketa-eredu berri bat abian jartzen den heinean jarraituko dute, baina horretarako beharrezkoa izango da bi alderdi handien (PP eta PSOE) arteko akordio politiko bat lortzea.
IEFen lan horrek agerian uzten du pertsonalarenak eta interesenak ez diren gastu arrunten hazkundea askoz ere handiagoa izan dela diru-sarrerena baino; izan ere, aldi horretan bertan BPGaren % 3,3tik % 8,5era igaro zen, eta autonomia erkidegoetako kontuetan enplegu nagusia izatera iritsi zen.
Bigarrenik, langile-gastuak daude, 2020an BPGren % 7,8rekin. Nabarmentzekoa da kapital-gastuak (inbertsioak) 2011ra arte BPGren % 2,5 zirela batez beste, eta pixkanaka murrizten hasi zirela, 2020ra arte BPGren % 1,4ra iritsi arte; horrek erakusten du 2008-2009ko krisiaren ondoren zerga-kontsolidazioaren arloan egindako ahalegina.