Harrigarria da euskal kooperatibak bezalako enpresa-eredu bat izatea, batez ere industria-sektoreari lotutakoak, eta erreferentzia dira munduan, apartekoak direlako. Horri gehitu behar zaio krisi ekonomikoei aurre egiteko orduan duten egokitzeko eta erresilientziarako gaitasun handia, hala nola, duela gutxi covid-19aren pandemiarekin bizi izan duguna, eta, hala ere, horietako batzuk kooperatiben balioak zalantzan jartzen ari diren erabakiak hartzen ari dira.
Europan eta Estatu Batuetan euskal eredu kooperatiboari erreparatzen diote ia etengabe, beren herrialdeetan ezartzeko eredu gisa, eta, beraz, pertsona enpresa-proiektuaren erdigunean jartzea esan nahi du, hemen Gipuzkoan, hainbat kooperatiba, horietako batzuk Mondragon Korporazioarekin lotuta ez daudenak, egoera hauetan bizitzen ari dira: epe motzarekin eta interes pertsonalen kezkarekin, gizarte-aberastasunaren desagerpena eragiten ari dira, gizarte-aberastasunaren eta gizarte-aberastasunaren banaketaren zati gisa.
Horregatik, kanpotik begiratuta, gizarte-ekonomiako enpresek gaur egungo egoera ekonomiko kritikoan duten garrantzian jartzen bada arreta, inflazio galantarekin, interes-tasen gorakadarekin, gai energetikoak garestitu dituen gerrarekin eta horizontean izandako atzeraldiarekin, arrazoi izan daiteke balio kooperatiboak berriro gailentzeko eta enpresa mota horren arrazoiaren eta zentzuaren parte den misio soziala berreskuratzeko. Paradoxikoa da kooperatiba-mugimenduak errekonozimendu handiagoa sortzea atzerrian etxe barruan baino.
Nicolas Schmit Enpleguko eta Gizarte Eskubideetako Europako komisarioak Euskadi gizarte-ekonomiak duen botere eraldatzailearen adibidetzat hartu izana gogobetetzeko arrazoia da etengabe. «Gizarte-ekonomia bultzatzen aurreratuen dauden Europako eskualdeetako bat da Euskadi, eta horrek erakusten du nola funtziona daitekeen oparotasunaren, lanpostuen kalitatearen eta gizarte-zerbitzu sendoei eustearen alde», adierazi zuen.
Europar Batasuna (EB) Gizarte Ekonomia Bultzatzeko Planari buruz Europako Parlamentuak egindako osoko bilkuran egin zuen adierazpen hori Schmitek, Izaskun Bilbao EAJko eurodiputatuak egindako galdera bati erantzunez. Galdera horren arabera, euskal gizarte-ekonomiaren eredua erreferentea izan daiteke Europako ekonomia- eta produkzio-sistemaren balioak hobetzeko.
Bere hitzaldian, eurodiputatu jeltzaleak gizarte-ekonomiaren eta bere balioen garapena aldarrikatu zuen, Europako Berreskurapen eta Erresilientzia Planaren arrakastarako funtsezko faktore gisa. «Gizarte-ekonomia bultzatzea EBko eraldaketa digitala eta ingurumenekoa bultzatzea da, baina pertsonak ardatz hartuta», esan zuen Izaskun Bilbaok. EAJko eurodiputatua bost faktoretan oinarritzen da baieztapen hori arrazoitzeko, hala nola gizarte-ekonomiak lan-baldintzak zaintzen dituela, erantzukizuna bultzatzen duela, lurraldeko garapena finkatzen duela, eta horrek jardueraren ondorio natural gisa erantzukizun sozial korporatiboa duela, finantza-sistemak ekonomia produktiboaren zerbitzura dagoen tresna gisa bete behar duen zereginarekin batera.
Hori gutxi balitz, Bloombergek, enpresei, merkatuei eta negozioei buruzko informazioan espezializatutako nazioarteko goiburu ospetsuak, erreportaje bat argitaratu du Mondragoneko kooperatibek pandemiari eman dioten erantzunari buruz, eta, aldi berean, eredu kooperatiboak bere inguruan duen eragina eta desberdintasun sozialen murrizketan duen zeregina nabarmendu ditu.
Erreportaje honen argitalpena, pandemiak eragindako krisi ekonomikoaren ondorioei askoz hobeto aurre egiten jakin dutelako, kooperatiba estatubatuarrek euskal eredu kooperatiboarekiko gero eta interes handiagoa erakutsi dutelako egin da. Estatubatuarrentzat, euskal kooperatiba-mugimendua eraginkortasun eredu frogatua da.
Bloombergek nabarmendu duenez, Gipuzkoak, Arrasateko kooperatiba gehienak dauden lekuan, desberdintasun sozial maila txikiagoa du Finlandiak edo Suediak baino, nahiz eta zerga gehiago ordaintzen dituzten, Gini koefizientearen arabera, lurraldeetako desberdintasun sozialak neurtzen dituen tresna baita. Horren arrazoia aberastasuna banatu eta enplegua sortzen duen kooperatiba-ehuna izatea da.
Gizarte-ekonomiako enpresa baten beste adibide arrakastatsu bat CAFena da, bere langileen partaidetza kapitalaren % 24,9ra iristen baita, eta merkatu berriak irekitzen ari da, egunotan Suedian 60 tren esleituta ikusten ari garen bezala, non mantentze-filial bat duen, 300 milioi euroko balioa duena.
Uztailaren 31n CAFek aurrerapauso handia emango du Frantziako Alsaziako Reichshoffen lantegiaren ardura hartuta. Alstom (Frantziako merkatuan lehiakide nagusia) eta Bombardier (Alemania) erosi ditu, Europako Batzordearen oniritzia jaso ondoren. Izan ere, bi konpainiek aktibo horiek kendu behar izan zituzten bat egitearen ondorioz. Lantegiak % 100eko lan-karga du datozen hiru urteetarako, eta hurrengo hirurtekoa prestatzen ari da hidrogenozko Regiolis trenak fabrikatuz eta Charles De Gaulle Express linearako, aireportua Parisko erdigunearekin 20 minututan lotuko duena.
Montpellier metropoli-eremuan 60 tranbia egiteko 200 milioi euroko enkarguarekin, CAF nabarmen murrizten ari da Alstomekin Frantziako merkatuan zuen distantzia, orain arte bere benetako feudoa izan dena, urte batean bost puntu murriztu baitu burtsa-kapitalizazioa Gipuzkoako konpainiarekiko. Iaz, Alstomen kapitalizazio-balioa CAFena baino hamahiru aldiz handiagoa bazen, gaur egun, proportzio hori zortzi aldiz murriztu da. Lehia horretan, CAF protagonista garrantzitsua izaten ari da, mugikortasun jasangarrirako trantsizio energetikoaren Europako irabazlearengan koka dezakeena; izan ere, portfolio bat izango du, hidrogenoz bultzatutako trenetatik abiadura handikoetara, metrotik, tranbietatik eta autobus elektriko edo hibridoetatik igarota.
Panorama horrekin, harrigarria da Eusko Jaurlaritzak, eskumenik ez duela aitzakiatzat hartuta, lau urte inguru daramatzala Eusko Legebiltzarrari entzungor egiten; izan ere, Legebiltzarreko talde guztiek aho batez babestutako legez besteko proposamen baten bidez, langileek enpresan parte hartzeko eredua bultzatzeko eta garatzeko eskatu zion Jaurlaritzari. Gaur egun, ez dakigu Eusko Legebiltzarraren aho bateko eskaera hori zein mailatan gauzatzen ari den eta Madrilgo Gobernuarekin gizarte-ekonomiaren eredu hori garatzeko egiten ari diren kudeaketak zeintzuk diren, Euskadik arlo horretan eskumenik ez duen kasutik.
Edonola ere, Gipuzkoako Foru Aldundia da interes handiena jarri duen euskal erakundea langileek enpresen kapitalean duten partaidetza garatzeko, foru-araudi espezifikoen bidez, eta, hala, 2016-2020 aldian 319 enpresa bihurtu ziren partaidetuak. Ekarpena