(Ingurumen-gaietan aditua eta Ingurumeneko Sari Nazionala)
Estatuaren egoerari buruzko eztabaida deiturikoan, Pedro Sanchez Espainiako Gobernuko presidenteak harridura eragin duen neurri bat iragarri zuen, beste batzuez gain. Duela bi aste aldirietako eta distantzia ertaineko abonamenduetan % 50eko deskontua iragarri bazuen, orain hobaria bikoiztu egingo da. % 100ekoa izango da, irailaren 1etik abenduaren 31ra arte. Espainiako presidentearen arabera, ibilgailuko bidaiariak erakartzeko eta petrolioarekiko dugun mendekotasuna murrizteko trenak doan ematea da helburua.
Iragarpen horren efektu-kolpea ez da oharkabean igaro herritarren artean, aldaketarako lehenengoei galdetzen baitzitzaien distantzia luzeagoak betetzeko ibilbideak lotzea. Baina ez. Renferen eskualde-zerbitzuei soilik eragingo die, hau da, aldiriko eta MD trenei – Ez distantzia luzeko trenei –, eta ikusi beharko da zein neurritan balioko duen etxeko ekonomia bultzatzeko eta petrolioarekiko mendekotasuna murrizteko.
Krisiaren aurkako plana aurkeztu zenean, Espainiako Gobernuak garraio publikoaren hobaria eguneroko mugikortasunerako soilik izango zela azpimarratu zuen. Hau da, aldiriko trenentzat eta MD trenentzat, eta abonu eta titulu multibiajeentzat bakarrik. Horrela, garraio publikoaren mendekotasun handiena dutenentzat gorde nahi ziren laguntzak, hala nola ikasten edo lan egiten dutenentzat, turistek gehien erabiltzen dituzten noizbehinkako bidaiak diruz laguntzea saihestuz.
Baina % 100eko hobariarekin, egunerokotasun-faktore hori desagertu egiten da, nahiz eta arretaz irakurri beharko den haren idazketa osoa. Teorian, edonork erosi ahal izango du kosturik gabeko abonu bat, nahiz eta noizean behin bakarrik bidaiatu. Bidaia berriak eragiten dituen faktore hori oso problematikoa izan daiteke erabilera-intentsitate handia duten guneetan, hiri handietan gertatzen den bezala; izan ere, azken aldian Renfek ia ez du indartu zerbitzua eta bidaia-maiztasuna.
Bestalde, Espainiako Gobernuak, Ukrainako gerraren krisiaren aurkako neurrien barruan, herritar guztiei zuzendutako erregai litro bakoitzeko (gasolina eta gasolioa) 20 zentimo jaistea onartu zuen. Neurriak poltsikoak nolabait arintzea ekarri badu ere, gasolinaren prezioak beherapen osoa jan du.
Denbora horretan, eztabaidak eta eztabaidak izan dira neurri hori eraginkorra ote zen eta ekonomiaren eta ingurumenaren ikuspegitik zentzurik ba ote zuen jakiteko. Hainbat adituk azpimarratu dute alternatiba eraginkorragoak eta iraunkorragoak daudela, hala nola erregaiaren gaineko zergak jaistea edo garraio publikoari zuzenean hobariak ematea.
Ildo horretan, Comillasko Unibertsitateko eta ICADEko Ekonomia irakasle Emilio Gonzálezi entzun diogu RTVEn egindako elkarrizketa batean esaten ez zuela uste neurria funtzionatzen ari zenik, ez zela nahikoa eta ez zela egokia.
Gasolinaren prezioa gero eta gehiago igotzen ari da hiru faktorerengatik: petrolio-eskaintza falta da, lehen Errusiatik inportatzen zen gasolina findu gutxiago dago, eta euroaren eta dolarraren arteko trukearen bilakaera % 40 igo da 2022an, petrolioa, gasa eta gasolina moneta horretan ordaintzen direla kontuan hartuta.
Beraz, Emilio González adituaren iritziz, 20 zentimoko beherapenak ez dio inoiz gasolinaren prezioaren igoerari eutsiko; izan ere, garestitzea faktore zabalagoek eragin dute, eta faktore horiek aldatzen joango dira Ukrainako gerraren aurrerapenaren arabera. Izan duen efektu bakarra izan da koltxoi ekonomiko txiki bat jartzen saiatzea erabiltzaileek kontsumitzen jarrai dezaten, baina erregaiak garestitzen ari ziren bitartean eragina galdu du. Horregatik, neurria kontraesankorra da ekonomiari dagokionez.
Ingurumenaren ikuspegitik, gasolinari eta gasolioari deskontua aplikatzea ez da Europar Batasunak eta Espainiako Gobernuak berak ezartzen dituzten deskarbonizazio-helburuekin bat datorren neurria. Espainiako Gobernuak trantsizio energetikoko helburuak baditu, ezin du hidrokarburoen kontsumoa diruz lagundu, uste baita murriztu egin behar dugula, gauden larrialdi klimatikoaren testuinguruan, Estatu espainiarreko erakunde gehienek hala onartzen baitute. Beste kontu bat da ea adierazpen horrekin bat datozen.
Gainera, Espainiako Bankuaren azken Urteko Txostenak dio neurri hori ez dela oso bidezkoa. «Egungo beherapenak errenta handiena duten familiei egiten die mesede gehien, familia bakoitzeko ibilgailu bat baino gehiago izaten dutelako, erregai gehiago gastatzen dutelako eta, beraz, deskontuaren onura handiagoa izaten dutelako». Garraio publikoari hobaria ematea neurri bidezkoagoa izan liteke errenta txikienekin, horiek erabiltzen baitute gehien, beren egoera ekonomikoak ez baitie uzten autoa hainbeste hartzen eta erregaiaren garestitzeari aurre egiten.
Egia da garraio publikoari (autobusak, metroa, tranbia eta aldiriak) hobariak eta pizgarriak ematea oso neurri positiboa izan daitekeela herritarrek egunero gehiago erabil dezaten, eta, horrela, kutsadura eta petrolioarekiko mendekotasuna murrizteko. Alemaniak horixe egin du, bederatzi eurora jaitsi baitu garraio publikoaren hileko abonuaren prezioa datozen hiru hilabeteetan, ibilgailu pribatuaren alternatiba gisa indartzeko, erregai-gastua saihestuz eta etxeko ekonomiari mesede eginez.
Espainiako Gobernuaren neurriak aztertzerakoan, Euskadiren kasuan, kontuan hartu behar da Renfek gure lurraldean jokatzen duen papera, eta baita aldiriko trenen lineen kudeaketa Euskadira transferitzeko aukera ere, azken egunotan hainbeste hitz egiten ari baitira horretaz.
Gaur egun, Espainiako Estatu osoko aldirietako bidaien % 85 Madrilek eta Bartzelonak egiten dituzte. Euskadin, aldiriko trenen errealitatea desberdina da hiru tren historikoen artean, baina gauza bat nahiko arrunta da: inbertsio eta aurrekontu falta, zerbitzu oso ez oso eraginkorrak, bidaia-maiztasun gutxi, eta herritarren kexa ugari. Hala ere, ziur nago kudeaketa Euskadira eskualdatzeak treneko bidaiarien zerbitzua hobetzea ekarriko lukeela, beste garraio-sistema batzuekin (metroa, autobusa, Eusko ren, Lurraldebus eta tranbia) lotuta.
Auto bidaiak eta petrolioarekiko mendekotasuna murrizteko, garraio publikoaren doakotasuna neurri egokia izan daiteke. Baina, horretarako, hainbat kontu hartu beharko lirateke kontuan, hala nola, beste garraio batzuekin koordinazio ona izateko beharra; garraio publikoaren eraginkortasuna eta azkartasuna hobetzea, garraio pribatuaren benetako alternatiba izan dadin; kostu ekonomikoa aztertzea eta administrazioak bere gain hartzea; autoari oztopoak jartzea, hala nola bidesariak edo beste formula batzuk hirietan zirkulazioa saihesteko; eta fiskalitate berdea aplikatzea, gehien dutenek eta gehien kutsatzen dutenek ordaintzeko.