Gorrotoak egonarria hartzen du doilorraren tripan, eta gorrotoak oroimen ona du fanatikoaren gogoan. Sarritan, gainera, iraina aitzakia bat besterik ez da beste arrazoi ilunagoak dituen zerbait elikatzeko, beste iturri batzuetatik datorren erresumin zahar eta sakona. Salman Rushdieren lanak iraintzen duena iraintzen du, askatasunean mugitu, aldatu, pentsatu eta zalantzan jar daitekeela erakusten duelako.
Gure herrian ezagutu dugu desberdina erasotzen duen eta elikatzen duenaren arima txikitzen duen gorroto bortitz hori. Eta geratzen zaizkigu onartu eta minimizatu behar ez diren zirrikituak. Mikel Iturgaitzek jazarpen gertakari ugari jasan ditu, bere semea izateagatik. Batzuek diote hori ez dagoela ondo, ez baitu bere aitaren errurik. Baina esaldi horretan deabrua sartuta daukagu, Mahomari sartu zitzaizkion bertsoetan bezala. Kontua ez da aitak egiten duena ez dela semearen errua, baizik eta ez dagoela errurik jarrera politikoak defendatzean bide baketsu eta demokratikoen bidez egiten denean, kasu honetan bezala. Hitzari eta botoei hitzezko erasoarekin edo eraso fisikoarekin erantzutea faxismoaren funtsa da, fanatismoaren funtsa, gutxieneko bizikidetza zibilizatuko edozein proiektu demokratikoren hausturaren funtsa.
Askatasuna da, agian, gure hiztegi politikoaren hitzik gobernaezinena, eta ia esango nuke naturala dela horrela izatea. Ezkerreko sektore batek baztertua du, bere iruditeria politikotik baztertua bezala, askatasuna troiar zaldia balitz bezala, beti gure puzzle politikoaren beste printzipio garrantzitsu batzuk garaitzeko aurkezten dena, hala nola berdintasuna, justizia edo elkartasuna. Baina berdintasuna eta elkartasuna ez dira existitzen askatasunik gabe beharrezko osagai gisa. Eta, jakina, justizia askatasunetik banaezina da, talde on bat egiten baitu, elkarrekin aurrera doana, baina talde horretako kideak, zatitzean, ezinbestean hiltzen direnak.
Eskuineko sektore batek, bere aldetik, haur aberatsaren indifférence ederraz, ergelkeria moralaz, akrata melenatuaz, ezerezaren probokatzaileaz askatasuna eskatzen du. Duela hilabete batzuetako kutsatzeko askatasuna da, edo argiak pizteko edo nik nahi dudan energia kontsumitzeko askatasuna, inork mugatu gabe, egunotakoa. Irribarre bobalikonoaren, izpiritu txikiaren eta ideia gutxi, itxi eta buruaskien askatasun aiusista da.
Askatasun konplexua eta gobernaezina dugu jokoan historiaren bidegurutze honetan. Askatasun hori ezin da bereizi erantzukizunetik, haren ondorioez arduratzeko heldutasunetik. Askatasun horri, beldurra eman arren, ezin diogu uko egin, eta ezin diogu uko egin gertatzen denarekin zerikusirik ez duela adieraziz, ulertzen ez dugunarekin eta gainditzen gaituenarekin distantzia bat ezarriz, munduaren konplexutasunetik, politikatik, botoaren erabaki pertsonaletik aldenduz bakea irabaziko bagenu bezala. Baina beldur naiz forotik urruntzeak ez ote gaituen bizitza lasaira milimetro bat hurbiltzen, areago hondoratzen baizik.
Askatasunak, eskolastika zaharrak zioen bezala, ezagutza eskatzen du, gaitasun eta borondateaz gain. Ezagutza hori gero eta gehiago ahultzen dugu ezjakinaren bat-bateko iruzkinari sinesgarritasun bera ematen diogunean, batez ere apur bat gaiztoa bada, datu egiaztatuari edo dakienaren testigantza landuari baino.
Ahalik eta informazio kontrastatuena, gardenena eta egiazkoena bilatzeko eta eskuratzeko aukera ematen digun askatasuna da beste herri batzuek beren bizitzarekin edo espetxe-urteekin ordaintzen dutena, hala nola Iranen edo Errusian. Izan ere, Ukrainara itzultzen gara, non gerra militarra gertatzen den, baina baita askatasunaren aldeko borroka kultural eta ideologikoa ere, proposamen totalitarioen aurrean. Eta gatazka honen aurrean ezin dugu nekaturik edo axolagabe sentitzeko luxua onartu, ez dio udako oporrik ematen bereizketari eta ahalegin zibiko eta politikoak eskatzen ditu gugandik.