AQUADAT Bilbon jaiotako watertech bat da, ura modu iraunkorrean kudeatzen laguntzen duena: ekonomikoki, sozialki eta ingurumenaren aldetik. Horretarako, uraren kalitateari buruzko datuak erabakiak hartzeko informazio erabilgarri bihurtzen ditu.

Orain arte, MIT Water Innovation Prize Finist (2017) eta Galileo Master Regional Winner (2019) izan dira. Gainera, Seal of Excellence H2020 Green Deal eta ETE berritzailearen zigilua lortu zituen 2021ean.

EIT Community Water Scarcity ekimenean parte hartzeko aukeratu berri du euskal enpresa Europako Berrikuntza eta Teknologia Institutuak (EIT), uraren sektorean dituen soluzio berritzaileengatik.

Jorge García del Arco, AQUADATen sortzaileetako bat eta CEOa da.

Nola sortu da enpresei, administrazioei eta Hirugarren Sektoreari ura modu adimentsuan kudeatzen lagunduko dien plataforma honen ideia?

Erantzuna: urtebetez, alturako arrantzaren sektorean Europako liderra den erakunde bati bere eragin positiboa berrikusten eta hobetzen laguntzeko aukera izan nuen. Bere zuzendaritza-taldeak ekitaldi horretako proiektu korporatiborik interesgarriena iritzi zion.

Hala eta guztiz ere, identifikatu ziren gai guztien artetik, inplementatzeko denborarik izan ez genuen bakarra izan zen datuak eskuz hartzetik datuak biltzeko plataforma automatikotzat hartzea, komunitate zientifikoarekin partekatzeko eta arrantza jasangarriaren estandar handi bati eusteko.

Ia urtebetez ebaluatu genuen aukeren mapa, eta lehen prototipo bat sortu genuen, drone urtar bat eta 3D irudikapen oso bisual bat zituena. Bostongo CICk Europa hegoaldeko 4 startup aukeratu zituen eta beka bat eman ziguten 6 hilabetez bizkortzeko. Ondorioz, AQUADAT eratzeko urratsa ematea erabaki genuen. 15 egunen buruan, BBK Fundazioak, Venture Philanthropy funtsaren bidez, konfiantza osoa du proiektuan, eta inpaktu handiko inbertitzaile bat izango dugu, jatorriz gurekin dagoena.

Startuparen lehen garapena AQUARADAR da, hainbat datu-iturriren bidez neurtzeko sistema bat, uraren erabilgarritasuna eta kalitatea monitorizatzeko aukera ematen duena. Nola lagun diezazueke prozesu honek etorkizun hurbilean?

Europako industriaren ekoizpen-prozesuen eraginkortasuna eta iraunkortasuna hobetzeko potentziala duten 15 estatu kidetako 35 erakunde (ETE eta startup) hautatuetako bat izateak ikusgarritasuna ematen digu nazioartean.

Horrez gain, EIT Community Water Scarcity ekimenaren parte izateak aukera ematen digu uraren eta cleantecharen sektoreko adituen prestakuntza eta mentorizazioa jasotzeko.

Azkenik, eta gehien baloratzen duguna, Europako azken bezero garrantzitsuei gure irtenbideak eskaintzeko aukera izatea da.

AQUARADAR-ekin enpresei laguntzen diezue, beren prozesu industrialean gertatzen den guztia ezagutzeko aukera emango dien irtenbide bat eskainiz. Hori oso lotuta dago Erantzukizun Sozial Korporatiboko planekin. Zuen ustez, zer eskari izan dezake aplikazio horrek? RSCak eragina al du konpainien azken erabakian?

Horrelako konponbideen eskaerari dagokionez, ikasi dugu erakundeak, pertsonak bezala, 3 portaera edo motibaziok gidatzen gaituztela:

Konbentzimenduz: gutxik erantzuten diote bide eta egiteko modu berriak ikasi eta zeharkatu nahi dituen profil esploratzaile eta liderrari, normalean beren balioekin eta ikuspegiarekin lerrokatuta.
Aurrekoen atzetik, imitazioz jokatzen dutenak datoz: liderrak batzuek imitatzen dituzte, badaezpada ere.
Obligazioz: gehienek praktikak aldatzeko joera dute, legea ez betetzeko eta zehatzeko arriskuaren aurrean. Erregulatzaileak jardunbide egokiak edo aldatu beharreko portaerak ikusten dituenean, eskakizun-estandarra igotzeko legeak egiten ditu, eta, ustez, hori betetzen dela zaindu behar du.

Ura ezinbesteko baliabide naturala da, ordezkaezina eta funtsezkoa garapen iraunkorrerako, eta gaur egun aurrean ditugun erronka garrantzitsuen aurrean zaindu behar dugu: estres hidrikoa (eskariak baliabidearen erabilgarritasuna gainditzen duenean), kalitatearen krisia eta klima-aldaketa. Herrialde bakar bat ere ez dago erronka horietatik libre. Beraz, eskaera globala eta iraunkorra da (urik gabe ez dago giza, ingurumen eta/edo ekonomia jarduerarik)

Munduko Bankuak “Quality Unknown: The Invisible Water Crisis” txostenean (Kalitate ezezaguna: uraren krisi ikusezina), datu eta metodo berriekin, erakusten du ur garbiaren gabeziak hazkunde ekonomikoa heren bat ere mugatu dezakeela, eta, beraz, mundu mailan, nazio mailan eta toki mailan arreta berehala jartzeko eskatzen du, bai herrialde garatuek bai garatzen ari direnek aurre egin behar dieten arrisku horiei.

Urarekin arazoa da merkeegia dela, are gehiago, kostuen guztizkoa ez da estaltzen. Eskuragarri dagoela uste da (kontuan hartu gabe geratzen da iparra deituriko herrialde askotan), eta ez da hain ezaguna txorrota ireki eta ur seguru bat iristeko behar den kudeaketa eta inbertsioa. Energiaren prezioa dela eta, gehiago kudeatzeko joera dugu. Ezagutzen ez dena energia-ura lotura da. Adibidez, The United Nations world water development report: Water and Energyren arabera, energia globalaren sorreraren % 90 uretan intentsiboa da. Zentral elektrikoen hozteak eragiten du Europako ur gezaren erauzketen % 43 eta Estatu Batuetako ur gezaren ia % 50. AEB Energia gutxiago kontsumitzeak ura aurreztea eta gutxiago kutsatzea dakar.

EIT ekimena Europako Berrikuntza eta Teknologia Institutuak bultzatutako proiektu handi bat da, Europa hegoaldeko ur eskasiari aurre egin nahi diona. Zein izango da zuen egitekoa?

Hautatutako erakundeok kontratu bidez konpromisoa hartu dugu InnoWise Scale-ren jardueretan (online eta offline) parte hartzeko 2022an, EIT Community Water Scarcity átert (Finding innovative solutions for áter scarcity in Southern Europe) proiektuaren esparruan. Jarduerak ekintzailetzarako, arazoak konpontzeko eta komunikaziorako gaitasunak garatzera eraman behar ditu parte-hartzaileak.

Horrez gain, Europako erakundeen erronkak ezagutuko ditugu, eta horiei gure irtenbideak aurkezteko aukera izango dugu. Hautatutakoek pilotu erakusleak inplementatu ahal izango dituzte. Laburbilduz, ikasi, konektatu, aurkeztu eta erakutsi.

Iaz, gainera, sendagaiek ekosistemetan duten eraginaren aurkako borroka gidatu eta uretan farmakutsaduraren aurka borrokatzeko aliantza batean parte hartu zenuten. Zertan datza?

Gero eta mundu kutsatuagoan bizi gara. Sortzen ari den interes handiko kutsatzaile ugarietatik, farmakoek sortzen dute kezkarik handiena. Ingurumenean egotearen ondoriozko ondorio kaltegarriak dokumentatu dira, hala nola, antiinflamatorio diklofenakoak eragindako sai espezie jakin batzuk desagertu izana, antibiotikoak egoteagatik erresistentzia anitzeko bakterioak agertu izana, edo estrogenoek eragindako feminizazioak arrain populazio osoak kolapsatu izana.

Farmakoak, bai gizakientzat, bai albaitarientzat, gure ibai, estuario eta itsasoetara iristen dira, eta kate trofikoan zehar metatzen dira; horrela, animalia basatiek erabilera terapeutikoan lortutakoak baino kontzentrazio plasmatiko handiagoak izaten dituzte.

Hala eta guztiz ere, uste dugu farmakutsaduraren arazoak ez duela behar besteko arretarik jaso profesional sanitarioen aldetik, horiek baitira, azken batean, sendagaiak agindu, eman eta ematen dituztenak.

Arazo konplexua da, eta askotan interes kontrajarriak dituzten eragile ugari biltzen ditu, heltzeko eta konpontzeko zailak direnak. Hori dela eta, Gorka Orivek, Euskal Herriko Unibertsitateko Farmaziako doktoreak; Unax Lertxundik, Arabako Osasun Mentaleko Sareko Farmaziako atalburuak; eta Saioa Domingo-Echaburuk, Debako Erakunde Sanitario Integratuko Farmazia Zerbitzuko arduradunak, Basque Sustainable Pharmacy bultzatu dute. Aliantza publiko-pribatua da, eta asmo-protokolo bat adostu du, berrikuntza-proiektu batean oinarrituta, honako helburu hauekin:

Ikerketa-proiektu bat abian jartzea, sortzen ari diren kutsatzaileen presentzia eta horiek hondakin-uretan eta ekosistemetan izan dezaketen eragina zehazteko.
Aurkikuntzen dibulgazio eta zabalkunde zientifiko eta sozialean laguntzea, jardunaldi, mintegi edo kongresuen bidez.
Sendagaia zentzuz erabiltzeko irtenbideak identifikatzen eta garatzen lan egitea, osasun-arloko langileei inpaktuari buruzko prestakuntza ematea.

Zaila egiten zaigu One Health kontzeptuaren aldeko apustua egiten duten proposamen hain interesgarriei uko egitea. 2000. urtearen hasieran sartu zen mende bat baino gehiagotik ezagutzen den nozio bati izena jartzeko: giza osasuna eta animalien osasuna elkarren mendekoak dira, eta elkarrekin bizi diren ekosistemei lotuta daude. COVID-19arekin ikasi beharko genukeen zerbait.

Zuen helburu nagusietako bat uraren erabilgarritasuna eta kudeaketa iraunkorra eta guztiontzako saneamendua bermatzea da. Adituen arabera, Europak azken 500 urteetako lehorterik okerrenetako bati aurre egin behar dionean, zer irtenbide dago epe laburrean?

Ez dago irtenbide bakarra erronka sistemikoetarako. Eguneroko informazio garden eta irisgarritik abiatu behar dugu. Diagnostiko onik gabe, ezin da tratamendu eraginkorrik errezetatu.

Aldi berean, konponbideak bilatu aurretik, sarea galtzea saihestu beharko genuke, eta legez kanpoko erabilerak eta isurketak lortu.

Biltzen den informazioarekin eta aukera emango duten proiekzioekin, analisi partekatu bat egin behar da, objektiboa eta zientzian oinarritua, eskaera eta soluzioak planeta-mugen barruan integratuko dituzten erantzunak diseinatzeko. Lurrak urtero birsortzen dituen baliabideak agortzen ditugun unea urtez urte aurreratzen da egutegian. Aurten, Espainiak uztailean agortu egin ditu urte osorako baliabide erabilgarriak. Abenduan 2,9 aldiz kontsumituko zuen bere ekoizpen naturala (maila globaleko batez besteko 1,75 aldiz gehiago). Hau da, etorkizuneko belaunaldien kredituan bizi gara. Jasanezina da. Imajina dezagun zenbat iraungo lukeen familia edo enpresa batek bere errealitatearekin alderatuta 3 aldiz baliabide gehiago balitu bezala jokatuko balu bezala (adib., baliabide ekonomikoak).

Espainiako klima-aldaketaren eta klima-aldakortasunaren egoerek egoera berriari erantzuteko eta egokitzeko dugun gaitasuna hobetzea eskatzen dute, gizarte-, erakunde- eta ingurumen-aldaketa garrantzitsuen testuinguruan segurtasun hidriko handiagoa lortzeko.

Testuinguru berrian, uraren gobernantzaren erronka nagusia izango da ura bermatzea pertsonentzat, haren mendeko jarduera ekonomikoentzat eta ziklo hidrologikoa arautzen duten eta zerbitzu ugari eskaintzen dizkiguten ekosistementzat, horietako asko funtsezkoak. Ur gutxi dagoenez, ez da erabili behar gainerakoen kontura. Legez oso eztabaidagarria da, eta etikoki, jakina, iaztik dauden zingira-mailekin, zenbait sektorek epe laburreko grinaz egindako zenbait praktika.

Baliabide hidrikoen kudeaketa integraturako eredu bat behar dugu, garapen ekonomiko, sozial eta jasangarria bermatuko duena. Eredu horrek aldaketak eskatzen ditu uraren gobernantzan, hala nola Administrazioen koordinazioa eta politika sektorialak hobetzea, ahalik eta erabiltzaile eta gizarte-eragile gehienen parte-hartze konprometitua, eta ezagutzaren eta informazio- eta komunikazio-teknologien erabilera eraginkorra, uraren kudeaketaren emaitzen jarraipena eta ebaluazioa egin ahal izateko, eraginkortasun-, eraginkortasun-, ekitate- eta iraunkortasun-irizpide gardenekin.

Nahiz eta Espainia herrialde aurreratuenetako bat izan den, eta izan ohi den, tradizio historiko zabalekoa hainbat gaitan, hala nola uren legedian, plangintza hidrologikoan, arro hidrografikoen bidezko kudeaketan edo erabiltzaile-erkidegoak eratzean, gobernantza-sistema bat egokitzen jarraitu behar dugu, planteatutako erronka berriei aurre egin ahal izateko, hala nola trantsizio ekologikoari, ekonomia zirkularrari, klima-aldaketaren ondoriozko arriskuen kudeaketari, agintari eskudunen koordinazioari eta abarri.

Ziur gaude eragile guztiok (lehen sektorea, industriala, publikoa eta pribatua) gure ekoizpen- eta kontsumo-eredua berrikusi beharko dugula, ura bezalako baliabide bizi, urri eta ordezkaezin baten eskuragarritasuna bermatzeko.

Funcasek berriki egindako txosten batean adierazi duenez, klima-aldaketaren eragin ekonomikoa sektore publiko eta pribatuek ekoizpen-sisteman eraldaketa sustatzeko duten gaitasunaren araberakoa izango da. Non sartzen da AQUADAT formula honetan?

Batez ere hiru kapitulutan: Erabakiak garaiz hartzea ahalbidetuko duen alerta goiztiarreko sistema sortzen lagunduz (AQUARADAR). Sistema hori testuinguru eta erabilera desberdinetara egokitu daiteke, eta egokitu behar da. Ez da gauza bera nekazaritza-erabilera, industria-erabilera, portu-erabilera edo hiri-erabilera.
Errealitate fisikoa digitalizatuz eta haren optimizazioa hainbat helbururekin modelizatuz, potabilizazio- eta tratamendu-plantak birdiseinatzetik hasi eta unitate geografiko handien eredu prediktiboetaraino (hiri-kokalekua, landa-kokalekua, azpiarroa…), klimatikoki erresilienteagoak izan daitezen (GEMELOS DIGITALES, DSS edo Erabakiari Laguntzeko Sistemak). Ura eskala nanometrikoan (eta azpimanometrikoan) aztertzeko teknika eta metodo berriak ikertuz eta aplikatuz, eta ura ekonomia zirkularreko irizpideen arabera berrerabiliko den ur seguru baten erabilgarritasunari begira tratatuz.

Norantz doa AQUADAT eta zein dira jarraitu beharreko hurrengo urratsak?

Gure helburua ura modu jasangarrian kudeatzen laguntzea da: ekonomikoki, sozialki eta ingurumenaren aldetik. Azken batean, uraren bidezko inpaktu positiboa handitzea. Horretarako, egungo irtenbideen erabilera areagotzeko lanean ari gara, nazioarteko proiektuak aztertzen hasi ginen, eta irtenbide berritzaileak ikertzen jarraitzen dugu, bikaintasuneko zentro teknologiko eta zientifikoekin lankidetzan. Afrikako esaera zaharrak dioen bezala: “Azkar joan nahi baduzu, zoaz bakarrik”. Urrutira iritsi nahi baduzu, lagunduiozu. Jarraitu.

Egilea Andoni Beitia