Espainiako Gobernuak, 2018ko urtarrilaren 15ean, 872 orriko txosten bat egin zuen pentsioen sistema publikoa erreformatzeko, eta horren gainbeherak kalkulagailu bat baino kontu gehiago egitera behartzen du Escrivá ministroa.
Ohi bezala, txostenak ez du eraginkortasunik izan. Horregatik, Gizarteratze, Gizarte Segurantza eta Migrazioetako ministroa sistemaren iraunkortasunari lagun diezaioketen formula berriak planteatzen ari da.
Badirudi honako hau proposatzen dela: gabealdia handitzea, erretiro-pentsioa jasotzeko eskubidea sortzeko kotizazio-denbora 15 urtetik 25era luzatzea, kotizazioak enpresaburuen sistemara igotzea, erretiro-adina 67 urtetan mantentzea 2011ko erreforman aurreikusitako progresioarekin, eta gehieneko pentsioak kentzea.
Gobernu honek eta babesa ematen dioten legebiltzar-taldeek ondo egin dute 2013an jasangarritasun-faktoreak ekarri zuen erasoa indargabetzea. Izan ere, 2019an pentsiodun guztiek pentsioen % 15eko murrizketa lineala izango zuten, pentsioaren zenbatekoa datu objektibo bati lotzen baitzaio, Estatistikako Institutu Nazionalak (EIN) izendatutako bizi-itxaropenei, hain zuzen. Hala, pentsioen hazkundea eta KPIaren hazkundea bereiztea dakarren desindexazioa murriztu egiten dira, eta, beraz, aurten, iturri batzuen arabera, % 8,5eko eta beste batzuen arabera, % 10,4ko KPIa gehituko litzaioke pentsioaren % 9 eta % 15 arteko beherakadari.
Eduardo Galeano filosofo uruguaitarraren utopia kontzeptua gogora ekartzen zuen 20 milioi langile izatearen helburua ez da bete. Une honetan, Gizarte Segurantzan 20.180.287 kotizatzaile daude. Datu ona da, baina ez da nahikoa, berez.
Ministroak iradokitzen duen azken proposamena, gero eta eufemismo gutxiagorekin, langileek beren lan-bizitza osoa pentsioa zenbatzeko erabili ahal izatea da. Proposamen hori itzulgarria da erabilgarritasunari dagokionez, baldin eta, susma dezakegunez, langileak aukera hori egiteko aukera obligazio bihurtuko bada. Lan-bizitza osoa erabiltzearen ondorioa da langile bat bere lan-bizitzako azkenak baino kotizazio-oinarri baxuagoekin hasten dela lanean, eta, beraz, eragin aritmetikoa pentsioaren murrizketa berri bat izango da, bere kalkuluan kotizazio-oinarri baxuagoak txertatzen baititu. Aukera horrek pentsio batzuen % 35eko kaltea eragin dezake, BBVA Fundazioaren aurreikuspenen arabera.
Gobernuak ezin die jaramonik egin Konstituzioaren eskakizunei, sistema erreformatzeari ekin baitio. Sistema artikulu hauetan definitzen da: Konstituzioaren 41. eta 50. artikuluek ezartzen dutenez, sistemak publikoa izan behar du, nahikoa izan behar du bizitzako beharrei eusteko, eta unibertsala izan behar du. Horrek esan nahi du herritar guztiek eskuratu behar dutela babes-sistema, kotizaziopeko pentsioen bidez (sarbiderako legezko aurreikuspenak betetzen dituzten pentsioen bidez) edo kotizazio gabeko pentsioen bidez. Gainera, sistemak atzeraezina izan behar du. Edozein erreformak aurreko babes-sistema baino ezin du mantendu edo hobetu.
Kotizazio-oinarriak 15 urtetik 25era igotzea arrazoizkoa izan daiteke finantzei dagokienez, baina ez da arrazoizkoa Konstituzioari dagokionez. 15 eta 25 urte bitartekoen artean, 10ek eragotzi dezakete erretiro-pentsioa jasotzea lehen 15 urteko kotizazioarekin finkatzen zutenek. Neurri horrek modu arriskutsuan eragiten die gazteei, lanaren iraupena eten egin baita; izan ere, Espainiako 15-29 urteko gazteen lanen % 52 aldi baterakoak izan ziren 2021ean, Eurostaten berriki argitaratutako datuen arabera. Europa osoko zifrarik altuena da.
Era berean, neurriak modu arriskutsuan eragiten die 45 urtetik gorako iraupen luzeko langabeei, lan-merkatura itzultzea zaila denean. Lana aurkitzeko zailtasunak direla eta, langabe horiei laguntzak onartu zaizkie, eta aldaketa handia izango dute 2022an. Aldaketa hori 463 euroko sorospen berri bat sortzean datza, lehen zeudenak bateratzen dituena.
Gehieneko pentsioak kentzeko orduan ere konstituzionaltasun-zailtasunak izango dira. Gehieneko pentsioen mugak kontribuzio-printzipio huts bat hausten dela adierazten du: Gobernuak, Estatuko Aurrekontuen Legean, pentsioen gehieneko zenbateko bat finkatzen du urtero; zenbateko horrek muga gisa jokatzen du.
Abenduaren 30eko 31/1991 Legeak, 1992rako Estatuko Aurrekontu Orokorrei buruzkoak, IV. tituluaren barruan ezarri zuen, neurri antikumuluak deiturikoak aplikatuz, urtero aurrekontu-legeetan gehieneko erretiro-pentsioa ezartzea. Desagertutako Lan Auzitegi Zentralak konstituzionaltasun-arazo bat aurkeztu zuen muga horren aurka, sistemaren kontributibitate-printzipioa urratzen zuela iritzita. Konstituzio Auzitegiak konstituziokontrakotasun-arazoa ezetsi zuen, eta gehieneko pentsioen muga legitimatu zuen, argudio deigarri baten bidez: gizarte-segurantzaren sistema legezko sistema bat da, ez kontribuziozkoa, eta egoera ekonomikoaren eskakizunei eta gobernuaren bereizketari dagokie pentsioak topatzeko aukera. Konstituzio Auzitegian ez dira ezohikoak aurrekoa bezain politizatuta dauden hausnarketak.
Enpresarien kotizazioen igoera ere eztabaidagarria da, dagoeneko erantzun gogorra eman baitie. Biltzen den guztizkoarekiko gizarte-kotizazioek % 25,9 eragiten diote enpresa-sektoreari, eta Europako batez bestekoak, berriz, % 18,1. Eta langileek guztizkoaren % 9,3 hartzen dute beren gain, eta EBn, berriz, % 14,6.
Nolanahi ere, ministroak, komunikabideetara neurriak iragazi aurretik, Toledoko Itunean planteatu behar zituen, gizarte-solaskideekin negoziatu behar zituen, eta ez du ahaztu behar Gizarte Segurantzaren araubide ekonomikoaren kudeaketa Euskadiren eskumena dela, Autonomia Estatutuko V. xedapen iragankorrean, 10/12 artikuluan, 10/23 artikuluan, 10/29 artikuluan eta 18. artikuluan aurreikusitakoari jarraiki, euskal erakundeei esleitzen baitiete Gizarte Segurantzaren araubide ekonomikoaren kudeaketa hitzarmen-araubidean.