Albo-ondorio indartsuen ondorioz bidean geratu ziren medikamentuen kaxoi zabala, tratatu beharreko gaixotasun zehatz batean eraginkorra zela frogatu arren, fotofarmakologiaren arloan garatzen ari ziren dozenaka ikerketak gutxitzeaz murriztu liteke. Izenak berak adierazten duen bezala, farmakoak argi bidez bakarrik aktibatzen dira jardun nahi den gorputzeko nahi den eremuan eta denbora-tarte jakin batean.
Linboan geratu ziren molekulei substantzia kimiko batzuk gehituko zitzaizkien, modu naturalean argiarekiko sentikorrak direnak. “Etengailu gisa jarduten dute. Farmakoa piztea eta modu aktiboan edukitzea ahalbidetzen dute, iluntasunera itzultzen denean itzaliz”, azaldu du Nuria Camarero Palaok, Kataluniako Bioingeniaritza Institutuko (IBEC) nanosonda eta nanokommutadoreen taldeko ikertzaileak.
Botika tradizional bat hartzean, konposatuak askatu eta gorputz osoan banatzen dira, eta, beraz, ez dago kontrolatzeko modurik, gehitu du Amadeu Llebariak, Kataluniako Kimika Aurreratuko Institutuko (IQAC-CSIC) kimika medikoko taldeko buruak. Fotosentikorretan, argiak jarduera farmakologikoa kontrolatzeko elementu gisa jokatzen du, baina ikertzaileak zehazten du sendagai tradizionala eraginkorra bada, argi-sendagaiak abantaila txikia dakarrela. Horregatik, fokua funtzionatu ezin duten edo behar bezala funtzionatzen ez duten sendagaien gainean kokatzen da.
Ingurumen-argiaren eraginpean dauden organoetan, hala nola ikusmenean edo larruazalean, ez litzateke beharrezkoa izango gailu espezifiko bat erabiltzea.
Fotofarmakologiak azkarrago egiten du aurrera ikusmenarekin edo azalarekin lotutako gaixotasunetan, zuzeneko argi naturala jasotzen duten eremuak direlako, azaldu zuten ikertzaileek La Caixa Fundazioak berriki antolatutako eztabaida birtual batean. Gainera, neurotransmisioaren azterketan aurrerapausoak ematea ahalbidetzen ari da, adibidez, eraso epileptiko batean jarduera frenetikoa hartzen duten neuronen inhibitzaile gisa jarduten duten farmako posibleak sortzeko, Camarerok ilustratzen duenez. Biek parte hartzen dute farmako fotosentikorrak garatzeko bi ekimenetan, oraindik hasierako faseetan, CaixaResearch programak diruz lagunduta.
Espainiako proiektuak
Pau Gorostiza Langa doktoreak zuzendutako proiektu baten parte da Camarero, erretinosi pigmentarioari buruzkoa. Jatorri genetikoko gaixotasun horrek itsutasuna eragiten du azkenean. Helburua da erretinaren egitura neuronalak aprobetxatuz ikusmena berrezartzea, sentikorrak izan daitezen eta inguruneko argi-seinalea garunera bidal dezaten. Animalia ereduen (karraskarien) lehen saiakuntzek emaitza onak lortu dituzte, eta, beraz, orain gizakiarengandik fisiologikoki hurbil dauden begiak bilatuko dituzte, txerrienak bezala.
Soluzio hori kolirio formako bide topikotik emango litzateke, begian tanta batzuk jarrita. Horrela, neuronen fotosentikortasuna aktibatuko litzateke, eta pazienteak argi naturalaren eraginpean egon beharko luke. Gainera, medikuak zehaztu du botika uhin-luzera espezifiko batera egokitu daitekeela, molekulak argi jakin baten aurrean erreakziona dezan. Kasu honetan, zuria, kolore guztiak edukitzean nahikoa izango litzatekeena. Baina konposatuaren izaera kimikoaren araberakoa da. Era berean, botika nahierara ireki dezakegu, hainbat argi-motatan oinarrituta funtziona dezan.
Planteamendu horrek etorkizunean esploratu ahal izatea espero duten aukera asko irekitzen ditu, prebalentzia handiko patologiekin, hala nola glaukoma, baina aurreko urratsa diana terapeutiko zehatza aurkitzea litzateke, ondoren farmako fotosentikorra diseinatzen eta egiten hasteko.
Oraingoz, Irazoquik aurreratu du antzeko prototipo bat arratoietan probatu dutela, minaren pertzepzioa aldatzeko molekula baten aktibazioa kontrolatzeko. Lorpen hori, dioenez, inbertsio handi samar baten ibilbidearen % 1 da, eta merkatura iristeko batez besteko kostua 200 milioi dolarrekoa izan daiteke gailu batentzat, eta 2.000 milioikoa molekula batentzat.
Andres G. Fernández Landsteiner Genmedeko chief scientific officer-ek jarraitzen du soluzio horien erabilera klinikoa 10 eta 12 urte bitartean atzeratu daitekeela, harik eta agentzia arautzaileek onartu arte, eta, gaineratu duenez, inbertsio aldakorra da, ehunka milioi eurotik jaisten ez dena.
Aitzitik, kapital pribatua proiektuetan sartzea ahalbidetuko duen balioa sortzeko epea askoz ere laburragoa izan liteke. Hori lortzeko, besteak beste, sendotasuna beharko da patenteetan, farmako eta gailuen kontzeptu-probetan, talde bultzatzailearenean bertan edo lehendik dauden aukeren aurrean balio terapeutikoa emango duten ekintza-mekanismo berritzaileak hautatzean.