Arkume baten bat-bateko isiltasuna, bi balidok hautsia
Beti dago ondo arakatzea. Kontseilarien arteko ezberdintasunak aztertzea eta horiei galderak egitea eta horien arrazoiez galdetzea. Funtsezkoaren eta garrantzitsuaren artean aukeratzea. Gizabanako estu eta jakin-minik gabeek ez lukete lekurik izan behar erantzukizun politikoetan. Udal eta foru hauteskundeak (28-M) eta hauteskunde orokorrak (23-J) EAJ-PNVrentzat lortutako emaitzekin igaro ondoren, asko faltan bota dut jeltzaleen artean eztabaida handiagoa egotea, Andoni Ortuzarren balorazio autokritikoaz gain, kontrizio huts batean ez geratzea espero baitut. Eta gero, arkume baten bat-bateko isiltasuna, bi balidok hautsia, Iñaki Anasagasti eta Alberto Praderaren ohartarazpenak, DEIAn argitaratuak, eta ezer gutxi gehiago.
Ez dut sakonean sartu nahi bien diagnostikoaren eta proposamenen edukian, ez oraingoz behintzat. Ez dakit porrotaren aurreko erreakzio pertsonal amorratuak diren edo atzean helbururen bat dagoen. Inork ez al du asmorik? Nolanahi ere, ez ditut euskaldun neurotikoen kategorian sartzen, beren herrikideei lezioak eman behar dizkietela uste duten erremediorik gabe. Hatz erakusleaz apuntatu eta hauteskundeetako zauria arakatu, besterik ez. Anasagastiren ustez, antolaketaren oinarrizkotik urrun dagoen barne politikaren emaitza da batez ere: EAJ batzokiek dinamizatu eta gizartean sustraitutako alderdia da, mugimendu kulturalen, aisialdiaren, elkarrekiko laguntzaren, militantziaren errekrutatze eta hautaketa egokiaren eta hauteskunde-zerrendak osatzeko arretaren bitartez. Praderak, beste ikuspegi batetik, oinarrizko-ideologikora itzultzea eskatzen du, demokristauen tradizio politikoaren, liberalismo ekonomikoaren eta klase ertainen interesen aldeko lehentasunezko aukeraren arabera.
Presazko pentsamenduak dira, atsedena eta hausnarketa behar dutenak bizi ditugun garaietan, jendeak politika gai pribatutzat hartzen duenean. Agian horretan dago gero eta handiagoa den abstentzioaren gakoa. Gizarte aberatsen bizitza publikoa, Euskadi, besteak beste, ikuskizunaren eta entretenimenduaren erritmoen artean mugitzen da; hauteskunde-kanpainak eta eztabaidak jarraitu besterik ez dago, irrati eta telebistako seteko iritzi-emaileak entzun.
Egokitu edo eraberritu
Baina oraindik ere badago duintasunaren eta aitortzaren alde borrokatzen duen jendea, bai eta haien benetako interesen alde ere. Sektore horretara bideratu beharko lituzke EAJk bere ahaleginik onenak, bihozgabetasun moraletik eta duktibitatetik ihesi. Uste dut harikorra izatea, nagusi diren korronteetara egokitzea porrot morala dela. Egokitu edo erreformatu bitartean, erreformari helduko diot. EAJ-PNVk urte asko eman ditu kanpoko estimuluetara etengabe egokitzen, hainbat interes-taldek sustatutako joeretatik eratorrita. Izan ere, talde horiek aintzatespen soziala eta instituzionala lortu nahi izan dute. Egokitzapen horrek “nasan gelditutako trena” efektuaren antzeko perspektiba akatsa eragin du; izan ere, bidaiariak martxan daudela uste da, ezkerrera eta eskuinera dauden trenak dagoeneko martxan jarri direlako.
Egokitzapena ez da sortzailea, irudipen politikoa baizik. Oinarrizkora itzuli? Non daude klase ertainak?, EAJren hauteskunde-oinarria, esaten zaigu. Gipuzkoan, Bildun, noski. Ikus ezazue botoaren banaketa eta ondorioztatu arrakasta duten herrietako batez besteko errentak 35.000 eurotik gorakoak direla: langile kualifikatuen, zerbitzu teknologikoetako langileen, funtzionarioen, enpresaburu txikien eta abarren soldatak, hau da, klase ertain berria. Proletario berri eta tradizionalaren 16.000 euroak oso urrun daude: unibertsitateko lizentziadunak, kalifikazio profesionalik gabeko gazteak, pentsiodunak, etxeko langileak… botoa emateari uko egiten diotenak, edo Bilduri botoa ematen diotenak.
Bilduk, oilarra kantatzen ari den une honetan, aura ez galtzeko arrazoizkotasuna ematen du. Beste gauza bat izango da distira galtzen duenean, politikak bere aurpegirik desatseginena aurkezten duenean: bere ideologia aldarrikatuaren aurkako kudeaketa, Max Weberrek erantzukizunaren etikaz deitzen zion unea. Hori izango da bere benetako ordua, beti denboraren alaba.
EAJk ez du jasaten psikologoek ihes disoziatiboa deitzen diotena: iragana gogoratzeko ezintasuna eta aurreko identitateari buruzko nahasmendua, horretan oker dabiltza, nire ustez, Anasagasti eta Pradera. Diagnostiko zehatzagoa disonantzia kognitiboa litzateke: ideien, sinesmenen eta emozioen (kognizioak) sistemaren barne-tentsioa, zeinak aldi berean gatazkan dauden bi pentsamendu dituen.
moraltasuna eta mistika
Egokitzen edo eraldatzen garenean, korronteari jarraitzen diogunean edo norberaren bidea korrontearen kontra eta interes hurbilenak alde batera uzten ditugunean itzultzen gara. Ezker abertzalea ustela da? Bai, indarkeriarekin feudotuta jarraitzen duen neurrian, usteltzaile handia. William Butler poetak gogorarazten zigun gure gorrotoetan gure maitasunean baino substantzia gehiago dagoela – besteren odola isurtzen duenak norberarena pozoitzen du –, eta Ezker Abertzalean gorrotoak mamitsua izaten jarraitzen du, eta maitasuna euren artean bakarrik ugaltzen da. Olibondo adarrak entregatzeko zain jarraitzen du eta oraingoz ez dago Amazon gure atea jotzen duenik. Baina botereak ere usteltzen du. Ez dut erailketaren eta estortsioaren eta bidegabeko eralgitzearen eta klientelismoaren arteko baliokidetasun moralik ezartzen; baina klase agintari batek moraltasun zorrotza izan behar du, sinesmen ia erlijiosoa bere buruarengan, egungo arduradun politiko gehienen irismenetik kanpo dagoen mistika.
“Historia zara”, esaten da gaitzespen edo irain gisa. Pala azkarreko lurperatzaileak daude, EAJ hilobiaz bestaldera bidaltzeko prest. EAJk etsai boteretsu eta ezinegonak ditu, eta nahiko erraz distraitzen diren lagun batzuk. Ongiaren ohiko armada publikoak, ikasgai etikoak emateko etiketa besterik erakutsi behar ez duen ezker horrek, trakzio-buru gisa balio du beren iragana mozorrotu behar dutenentzat; komunikabide burges horiek, pikotxaz eta palaz, azalez azal, Eusko Jaurlaritzaren irudikoak; “kontserbadore” deitzen diren erakunde tradizionalekiko leialtasunik txikiena ere erakusten ez duten lider politiko horiek.
Ez, ezin da antsietatetik eta borrokatik ihes egin. Premiazkoa da bildotsaren isiltasuna haustea, ahalik eta eztabaidarik zabalena irekiz EAJko zuzendaritzaren, bere afiliazioaren eta, urrutitik bada ere, historia egin duen eta historiara bidali nahi duten alderdi hori erreformatzeko beharrarekin bat datozen guztien artean. Beraz, EAJri galdetu behar diot: Zer daukazu zainetan? Iturriko ura? Meteoritoa behin eta betiko pasatzen da, kometa behin eta berriz itzultzen da eta berriro berrikusten eta ebaluatzen da. EAJ kometa behin eta berriz itzultzen da, eta berrikusi eta ebaluatu egin behar da. Edo Azken Judizioa beharko da, tontorrak loratzen ari direlako (W. Blake).