Gure osasuna eta ongizatea bizi garen tokiaren eraginpean daude. 2030 inguruan, gizateriaren bi heren hiriguneetan biziko dira. Hiriek aukera bikaina ematen diete tokiko gobernuei osasuna maila askotan babesteko eta sustatzeko. 2030 Agendaren 3. GJH (Garapen Jasangarrirako Helburuak) kontu garrantzitsu honi eskaintzen dio bere arreta.
Heriotzen % 23 kutsaduragatik eta ingurumen-faktoreengatik izan dira. Izan ere, munduaren % 90 baino gehiago Osasunaren Mundu Erakundearen (OME) gomendioekin bat ez datozen airearen kalitate-mailen eraginpean dago. 235 milioi pertsona inguruk dute asma — transmititu ezin den gaixotasunik ohikoena haurtzaroan —, eta urbanizazioa asma kasuen gorakadarekin lotu da. Bestalde, helduen % 39k gehiegizko pisua du. Gizentasuna munduko osasun-arazo handienetako bat da, eta hiriguneetan bizitzeak gure bizimoduetan gizentasuna lehenesten du.
Osasuna ez datza zerbitzu medikoak eta klinikoak eskaintzean soilik, ospitaleak kasu, baizik eta osasun-zuzentarauak hainbat neurri politikotan sartzean ere. Hiriak ongizatea eta zaintza emateko diseinatu daitezke. Hori dela eta, tokiko gobernu asko osasunerako onurak dakartzaten ekintzak egiten ari dira dagoeneko, honako hauen bidez: prebentzioaren inguruko komunitate-sentsibilizazioa eta bizi-estilo osasungarrien sustapena; oinarrizko osasun-zerbitzuak, hondakinen kudeaketa, higienea eta elikadura-katea, ura eta sanitizazioa hobetzea; hiri-plangintzan eta garraio-plangintzan pertsonak lehenestea; herritarren premiei erantzutea; auzokideen arteko konektibitatea sustatzea, eta espazio publikoaren kalitatea eta segurtasuna hobetzea, osasun mentalaren, jarduera fisikoaren eta gizarte-kohesioaren alde; bide-segurtasuna eta trafikoaren kontrola hobetzea, kalteak eta heriotzak murrizteko; ondasun publikoak babestea, hala nola lurzorua, ura, airea eta ingurumena, sektoreen arteko eredu integratu baterantz.
Garapen Iraunkorrerako Agenda, eta zehazki 3. GJHa, bizitza osasungarria, adin guztietako pertsona guztien ongizatea eta progresioa ebaluatzeko adierazleak sustatzean datza. Hori tokiko ekintzaren bidez baino ezin da lortu.
2000. urteaz geroztik, aurrerapen handiak lortu dira osasunarekin lotutako fronte askotan. Hala ere, helburu hori lortzeko, aurrerapena bizkortu eta handitu behar da, batez ere gaixotasun-karga handiagoa duten eskualdeetan. Hauek dira arreta berezia merezi duten fronteak: bost urtetik beherako haurren heriotza-tasa, nahi gabeko haurdunaldiak, bereziki nerabeen artean; higiene- eta osasun-zerbitzuen faltarekin lotutako infekzioak; transmititu ezin diren gaixotasunek eragindako heriotza goiztiarrak; buruko nahasmenduak, hala nola depresioa, tabakoaren eta alkoholaren erabilera, eta ingurumen- eta barne-kutsadura. Osasun-sistemak indartzea eta finantzatzea funtsezko elementuak dira 3. GJH lortzeko.
“Osasuna guztiontzat” gaikako taldeak, Bartzelonako Osasun Globaleko Institutuak (ISGlobal) Sustainable Development Solutions Network ekimen globalean parte hartzen duenak, politikei buruzko txosten batzuk aurkeztu ditu, “3. GJH lortzen” izenburupean. Dokumentuaren helburua da osasun-estaldura unibertsalerako eta lehen mailako osasun-arretaren inplementazio integralerako bidean dauden lorpenak eta hutsuneak aztertzen laguntzea. Bi alderdi horiek funtsezkoak dira 2030eko Garapen Agendaren 3. GJH, osasunari buruzkoa, lortzeko.
Oinarrizko osasun-zerbitzuen premia
Munduko biztanleriaren erdiak, gutxienez, ez du oinarrizko osasun-zerbitzuen erabateko estaldurarik, eta 100 milioi pertsona inguruk “muturreko pobreziara” bultzatzen dute, osasun-zainketengatik ordaindu behar dutelako. Beraz, estaldura sanitario unibertsalak esan nahi du pertsona eta komunitate guztiek behar dituzten osasun-zerbitzuak jasotzen dituztela – osasunaren sustapenetik hasita, prebentzioa, tratamendua, errehabilitazioa eta zainketa aringarriak –, zailtasun ekonomikorik jasan gabe.
Lehen mailako osasun-arreta, Alma Ata Konferentzian sortu zenez, ekitatearen, parte-hartze komunitarioaren eta sektoreen arteko ekintzaren printzipioei dagokie. Ildo horretan, ISGlobalek bi txostenekin lagundu du sail horretan: “GJHak eta urbanizazioa: osasuna hiri-plangintzan defendatzeko”, kasu-azterlan bat hiriekin eta tokiko politikarekin, beste sektore bateko politiketan osasuna nola txertatu erakusten duena – hala nola hirigintza-plangintzarenean –, eta “Osasuna politika guztietan: aukerak GJHen agendan”, “Osasuna politika guztietan” estrategiak duen zeregina aztertzen duena, ikuspegi multieragile, koherente eta sektore artekoa ezartzeko modu gisa.
Serieko beste hiru txostenek funtsezko gaiak jorratzen dituzte, hala nola finantzaketa publikoko mekanismoak, osasun-agente komunitarioen lan-indar profesionalizatua eta teknologia berrien promesa, arreta eskuratzeko aukera eta arretaren kalitatea areagotzeko.
Lortu behar diren helburuak
Hortaz, eta arestian aipatutakoari jarraiki, helburu zehatz batzuk ezarri ditu 2030 Agendak, osasunaren eremuan aurrerapauso argiak eta sendoak eman daitezen gure eremuan, eta baita mundu osoan ere:
Osasun-sistemaren izaera unibertsal, publiko eta doakoari eustea eta haren iraunkortasuna bermatzea da osasun publikoaren helburuetako bat, izaera unibertsala. I+G+b politikak funtsezko laguntza-elementuak dira osasun- eta gizarte-politikak definitzen, garatzen eta aplikatzen laguntzeko.
2. GJHarekin lotura estua duen helburua da. Kontuan hartzen badugu europar gehienak heriotzara eramaten dituzten gaixotasunak elikadura txarraren ondorio direla, osasun-sistemarik onenak ezin ditu saihestu gaixotasun horiek prebenitzen dituen elikadura-mota baterako beharrezko neurriak.
Osasuna da GJHen arteko interakzio ugari islatzen diren eremuetako bat. Hiri-kutsadura da inpaktu negatiboen adibideetako bat. Kontrako ikuspegitik, adibidez, kirol-jarduera sustatzea bizitza osasungarri bati lotutako jarduera fisikoaren elementu gisa, eta, aldi berean, hezkuntza- eta kultura-eremu gisa, eragin handia du generoaren eta integrazioaren gaietan.
Beharrezkoa da ezintasunak prebenitzeko eta areagotzeko neurriak sustatzea, pertsonaren osasunean, bizi-kalitatean eta gizartearen jardueretan duen integrazioan duen eragina murriztuz.
Osasun-sistemaren izaera unibertsal, publiko eta doakoari eustea eta haren iraunkortasuna bermatzea da Espainiako gobernuaren helburuetako bat, indarrean dauden legeria eta araudia berrikusita, osasun publikoaren izaera unibertsal hori lortzen laguntzeko.
DATUAK
- Gaur egun, 5 milioi haur baino gehiago hiltzen dira urtero munduan, 5 urte bete aurretik.
- Amaren heriotza-tasa % 37 murriztu da munduan 2000. urtetik.
- GIBa da mundu osoan ugaltzeko adinean dauden emakumeen heriotza-kausa nagusia.
- Gaur egun, HIESa da heriotza-kausa nagusia Afrikako nerabeen artean (10 eta 19 urte bitartekoak), eta bigarren heriotza-kausa ohikoena mundu osoko nerabeen artean
XEDEAK
AMEN HILKORTASUNA: Hemendik 2030era, bizirik jaiotako 100.000 biztanleko 70 baino gutxiagora murriztu da amen heriotza-tasa munduan.
- HAURREN HERIOTZA-TASA: 2030erako, jaioberrien eta 5 urtetik beherakoen heriotza saihesgarriei amaiera ematea, herrialde guztiak jaioberrien heriotza-tasa gutxienez bizirik jaiotako 1.000 pertsonako 12ra arte murrizten saiatuz, eta 5 urtetik beherakoen heriotza-tasa gutxienez 25era arte murriztuz bizirik jaiotako 1.000 pertsonako.
- GAIXOTASUN KUTSAKORRAK: Hemendik 2030era HIESaren, tuberkulosiaren, malariaren eta arretarik gabeko gaixotasun tropikalen epidemiei amaiera ematea eta hepatitisari, urak transmititutako gaixotasunei eta beste gaixotasun kutsagarri batzuei aurre egitea.
- GAIXOTASUN EZ-KUTSAKORRAK ETA OSASUN MENTALA: 2030erako, transmititu ezin diren gaixotasunen ondoriozko hilkortasun goiztiarra heren bat murriztea prebentzioaren eta tratamenduaren bidez, eta osasun mentala eta ongizatea sustatzea.
- DROGAK ETA ALKOHOLA: Adikzio-substantzien abusuaren prebentzioa eta tratamendua indartzea, estupefazienteen erabilera desegokia eta alkoholaren kontsumo kaltegarria barne.
- TRAFIKO ISTRIPUAK: 2020rako, zirkulazio-istripuek eragindako heriotzen eta lesioen kopurua erdira murriztea munduan.
- SEXU- ETA BIRJARPEN-OSASUNA, FAMILIA-PLANGINTZA: 2030erako, sexu- eta ugalketa-osasuneko zerbitzuetarako sarbide unibertsala bermatzea, familiaren plangintzakoak, informaziokoak eta hezkuntzakoak barne, eta ugalketa-osasuna estrategia eta programa nazionaletan integratzea.
- ESTALDURA UNIBERTSALA ETA SENDAGAIETARAKO SARBIDEA: Osasun-estaldura unibertsala lortzea, bereziki finantza-arriskuen aurkako babesa, kalitatezko funtsezko osasun-zerbitzuetarako sarbidea eta sendagai eta txerto seguruak, eraginkorrak, eskuragarriak eta kalitatezkoak pertsona guztientzat.
- INGURUMEN-OSASUNA (KIMIKOAK ETA POLUZIOA): Hemendik 2030era, produktu kimiko arriskutsuek eta airearen, uraren eta lurzoruaren kutsadurak eragindako heriotzen eta gaixotasunen kopurua nabarmen murriztea.
- TABAKOAREN KONTROLA: Tabakoa kontrolatzeko Osasunaren Mundu Erakundearen Esparru Hitzarmenaren aplikazioa indartzea herrialde guztietan, dagokionaren arabera.
- 3.B I+D TXERTOAK ETA FUNTSEZKO SENDAGAIAK: Garapen bidean dauden herrialdeei nagusiki eragiten dieten gaixotasun transmitigarri eta ez-transmitigarrietarako txertoak eta sendagaiak ikertzeko eta garatzeko jarduerak babestea, eta funtsezko sendagai eta txerto eskuragarriak eskuratzeko aukera erraztea, Dohako Adierazpenaren arabera (TRIPSei eta Osasun Publikoari buruzko Akordioari buruzkoa). Adierazpen horretan adierazten da garapen bidean dauden herrialdeek eskubidea dutela ahalik eta gehien erabiltzeko Merkataritzarekin lotutako Jabetza Intelektualaren Eskubideen Alderdiei buruzko Akordioaren xedapenak, osasun publikoa babesteko malgutasunari dagokionez, eta, bereziki, pertsona guztiei sendagaiak eskuratzeko aukera ematea.
- 3.C OSASUN-SISTEMAREN FINANTZAKETA (OSASUN-LANGILEAK): Garapen bidean dauden herrialdeetako osasun-langileen finantzaketa eta kontratazioa, garapena, gaikuntza eta atxikipena nabarmen handitzea, batez ere gutxien aurreratuta dauden herrialdeetan eta garatzeko bidean dauden uharte-estatu txikietan.
- 3.D OSASUN-ARRISKUEN KUDEAKETA: Herrialde guztien gaitasuna indartzea, bereziki garapen-bidean dauden herrialdeena, alerta goiztiarrari, arriskuen murrizketari eta nazioko eta munduko osasunerako arriskuen kudeaketari dagokienez.
