Abendutik, 27.000 enpresa txiki eta ertainek, Gizarte Segurantzan inskribatutako konpainien azken estatistikaren datuen arabera, salaketa-kanal bat izan beharko dute beren 2,7 milioi langileen eta testuinguru profesionalean harremana dutenen eskura.
Arau-hausteei eta ustelkeriaren aurkako borrokari buruzko informazioa ematen duten pertsonen babesa arautzen duen 2/2023 Legeak lan- edo lanbide-testuinguru batean arau-hauste penal edo administratibo larriak edo oso larriak detektatzen dituzten pertsonak babestera behartzen ditu ETEak — 50-249 langile dituzten enpresak —, baldin eta pertsona horiek datorren larunbatetik aurrera abian izan behar duten barne-informazio-sistemaren bidez jakinarazten badituzte. Betebehar berriak 10.000 biztanletik beherako udalei ere eragiten die.
Barne-salaketen kanalaren konfigurazioak aukera eman behar du langileek modu eskuragarrian erabil dezaten, konfidentzialtasun-bermeak izan behar ditu, eta informatzailearen jarraipen, ikerketa eta babeserako jardunbide egokiak gauzatu behar ditu. Gainera, sistema eraginkorra izan dadin, ezinbestekoa da haren funtzionamendu egokiaren arduraduna izendatzea.
Erronkak
Legea arrakastaz betetzeko eta informatzaileak babesteko, enpresa txiki eta ertainek erronka legal eta ekonomiko garestiei egin behar diete aurre. Alde batetik, salaketen kanala ezartzea eta arduraduna izendatzea, eta, bestetik, hura kudeatuko duten eta salatutako datuetarako sarbidea izango duten pertsonak izendatzea.
Carlos Hernándezek, Silverback Advocacyren bazkide sortzaileak, aitortzen du “ehuneko handi batean, enpresa txiki eta ertainak ez daudela prest salaketa-kanala ezartzeko, nahiz eta Espainia Europako herrialde guztietan ondo kokatuta egon”.
Era horretako mekanismoen garrantziari buruzko ezagutzarik ezaz gain, horiek bermeekin gauzatzeko zailtasun teknikoak eta, batez ere, ezarpenaren kostua, ekonomikoa zein kulturala, daude. “Baliabide gutxien dituzten enpresak kaltetuta atera daitezke legezko zama berri baten aurrean, baliabide mugatuak dituztelako”, esan du Hernandezek.
Kanal etiko bat sortzea — salaketak jasotzea eta beste edozein komunikazio mota barne — enpresa txiki eta ertainek ekonomikoki beren gain har dezaketen arren, beste arazo bat kudeaketa mantentzearen kostua da, eta horrek “konpainiaren compliance programaren kontrol propio berria dakar”, dio Silvia Steiner Osborne Clarke Españako bazkideak.
Bestalde, Rafael Sánchez-Sevilla Fieldfisher-eko konplimendu eta zigor arloko bazkideak adierazi duenez, enpresa txiki eta ertainentzako irtenbidea “gaian adituak diren profesionalen aholkularitza espezializatura jotzea da, enpresa txiki eta ertainei kanal etiko hori kudeatzen ere lagunduko baitiete”, bai barrutik, laguntzarekin, bai kanpotik, komunikazio horiek kudeatuz.
Gai ekonomikoaz gain, enpresa txiki eta ertainek enpresa-erronka berri bati egin behar diote aurre, eta legeak salaketa-kanal bat izatea eskatzen du. Sistema berriak aldaketa kultural bat dakar, eta legeak erabilitako terminologian ikusten da, lehenik eta behin. Informatzaileari jada ez zaio “txibato” deitzen (EBko zuzentarauak, Espainiako zuzenbidean sartu denak, “whistleblower” terminoa erabiltzen du ingelesezko itzulpenean), baizik eta “alerta-emaile”.
Sanchez-Sevillaren esanetan, legezko eskakizun hori “hobetzeko aukera” bihur daiteke, langile, bezero eta hornitzaileei segurtasun-, gardentasun- eta zero tolerantzia-plusa transmititzen baitie, jokabide irregularren edo ez-betetzeen aurrean.
Joaquín Barralentzat, Aranzadiko arduradunarentzat LA LEY de Complylaw Canal Ético, tresna honek erakundeetan salaketa-kanala ezartzea errazten du, legezko betebehar bat betetzeaz gain, salaketa-kanal bat inplementatzea “enplegatuak balizko irregulartasunen berri ematera gonbidatzen ditu, eta horrek etika eta jardunbide egokiak sustatzen ditu korporazioaren esparruan, eta funtsezko tresna dira edozein praxi txar indargabetzeko”.
Balantzea
ETEak eta udal txikiak dira derrigorrezko kanal etikoaren gurdira igotzen azkenak. Ekainaren 13an amaitu zen 249 langile baino gehiago dituzten enpresek salaketa-kanal bat izateko epea. Betebehar horrek 5.528 konpainia handiri eragiten die, eta 6,5 milioi langileri baino gehiagori ematen die lana.
Nahiz eta legegileak enpresa handiei barne-informazioko sistema — hiru hilabete baino gehixeago — ezartzeko eman zien epe laburra, “balantzea oso positiboa da”, Sánchez-Sevillaren arabera. Hala ere, adituak aitortu du zailtasunak antzeman dituztela behar bezala ezartzeko, hala nola “kanal horien erabilera enplegatuentzat soilik mugatzea, legeak behartzen duenean hirugarrenek ere eskuragarri izatea hornitzaile, bezero edo negozio-bazkide gisa”.
Salaketarako barne-kanalak zituzten enpresa handiek denbora errekorrean egokitu behar izan dituzte beren politikak eta prozesuak araudi berrira. Europako hainbat herrialdetan kokatutako filialak dituzten erakundeek, zeinetan Whistleblowing Zuzentarauaren transposizioa ere egin den, zailtasun gehigarriak izan dituzte beren informazio-sistemak egokitzeko.
Silvia Steinerrek aitortu du enpresa nagusiek, dauden kanalak lege berrira egokitzeko lana koordinatzeaz gain, “salaketa-sistema kudeatzeko egitura globala, gehienetan zentralizatua, erakunde misto batera egokitu” behar izan dutela. Horrela, kudeaketa orokorreko gidalerro batzuk mantentzen dira, baina komunikazio-kanalaren tokiko arduradunak izendatuta, “horrela legeak eskatzen dituen hurbiltasun- eta erraztasun-baldintzak betez”.
Arau-hausteak
Carlos Hernándezen ustez, Gobernuak ez du Informatzailea Babesteko Agintaritza Independentea sortu, legearen ardatzetako bat baita, eta, hori dela eta, “zalantza ugari sortzen ari da araua aplikatzeari buruz”, legea eraginkorra eta zuzena izango dela bermatzeko tresna nagusia delako, bai eta arlo horretan eskumen sektorialak dituzten beste erakunde autonomiko batzuekiko inplementazioaren koherentzia bermatzeko ere.
Joan den astera arte Gobernuari eragin dion bitarteko egoerak organo ikuskatzaile horren sorreran azkar aurrera egitea eragotzi du, eta “arauaren aplikazio ezin hobea oztopatu du”, abokatuaren arabera.
Izendapenik eza Informatzailea Babesteko Legearen gabezia handienetako bat da, baina Steinerrek gogorarazten duen bezala, “ez da ahaztu behar erakunde hori sortu ez izanak ez dituela legea betetzetik salbuesten 250 langile baino gutxiagoko enpresak”.
Sánchez-Sevillak dioenez, lurraldeko zenbait administrazio publikok, hala nola Kataluniak, Valentziako Erkidegoak, Nafarroako Foru Erkidegoak eta Andaluziak, legeak iruzurraren aurkako bulegoei emandako kontrol-eskumenak ematea erabaki dute, agintaritza independentea eratu arte, “beraz, ondorio praktikoetarako, enpresen aurkako zehapen-espedienteak has litezke, araudi hori ez betetzeagatik”.
Bestalde, legeak ezarritako salaketen kanpoko kanal bat ezartzeko betebeharra atzeratzen bada, eta hori eramatea agintaritza independenteari badagokio, balazta bat izango da langileek, hornitzaileek edo enpresako bazkideek arau-hausteen abisuak konpainiek ezarritako barne-kanala ez den beste informazio-sistema baten bidez izapidetu ahal izan ditzaten.
Enpresa barruan arau-hausteak detektatzen dituzten pertsonen beharrezko babesa itxuragabetuta geratzen da salaketen kanpoko kanala abian jarri arte, ezarrita duten erkidegoetan izan ezik, eta Gobernuak agintaritza independentea sortu arte.