Suitza Europako ur-biltegia da. Kontinenteko ur gezako erreserben % 6 mendiz inguratutako lurralde batean daude, non hondartzarik eta itsasorik ez dagoen. Hala ere, munduko 10 herrialdeetako — AEB, Alemania eta Japonia, besteak beste — klubekoa da, planetako itsasoko patente genetiko guztien ia % 98 baitituzte. Badu azalpen bat: Suitzan dute egoitza farmazia-enpresa nagusiek, lizentzia horien ustiapenarekin baliabide gehien inbertitzen (eta etekin handienak lortzen) dituen sektoreetako batek.
Azken finean, ur ozeanikoen azpian biodibertsitate izugarria bizi da, eta horietako asko oraindik aurkitu eta aztertzeke daude. Milaka erakunderen balio zientifikoa (eta ekonomikoa) aspaldi dago munduko ekonomia eta enpresa handien radarrean. BASF multinazional alemaniarrak, industria boteretsu honetako kimikagile handienak, 12.998 sekuentzia genetikoen % 47 erregistratuta izateak erakusten du itsasoan ezkutatzen den negozio erraldoia.
Stockholmeko Erresilientzia Zentroak eta Columbia Britainiarreko Unibertsitateak (Kanada) egindako azterlan baten arabera, 2025erako, itsas bioteknologiaren merkatu globala 6.400 milioi dolarrera iritsiko da, eta hainbat esparrutarako merkataritza-soluzio sorta zabala estaliko du, farmazeutikoa, bioerregaiak edo sektore kimikoa barne.
Arazoa da ozeanoen bi heren jurisdikzio nazionaletatik kanpo geratzen direla, hau da, herrialdeei dagozkien lurralde-uretatik kanpo. Beste era batera esanda: Lurraren azaleraren erdiak ez du baliabide genetikoen sarbideari edo erabilerari buruzko erregulaziorik. Eta estatu aberatsenek bakarrik — finantza-gihar, bitarteko eta teknologia gehien dutenek — ordaindu ditzakete urrutiko lekuetara iristeko espedizioak, lagin biologikoak atera, laborategian ikertu eta gero merkataritza-ustiapenerako baliabidea patentatu.
“Beharrezkoa da nazioarteko lege- eta etika-esparru bat ezartzea, itsasoko baliabide genetiko horietarako sarbide bidezkoa eta iraunkorra bermatzeko, eta baliabide horiek Gizateriaren Ondare Komun izendatu beharko lirateke”, dio Nuria Navarro Juan Carlos Erregea Unibertsitateko (Madril) Biologia saileko irakasleak.
Diruzko irabaziez haratago, herrialde pribilegiatuen talde batek patente horietako gehienak izateak esan nahi du haien erabilera kontrola dezaketela eta beste estatu batzuk bazter ditzaketela. Beto horrek zailtasun handiak dakartza itsas gene horietan oinarritutako ikerketak egiteko eta teknologia propioak garatzeko. Hau da, aberatsen eta pobreen arteko desberdintasunak areagotu egiten dira.
Akordio historikoa
Iazko urtearen amaieran, Nazio Batuek urrats garrantzitsua eta beharrezkoa eman zuten egoera kontrolatzen hasteko. Irailean jarri zen indarrean jurisdikzio nazionaletik kanpo dauden eremuetako itsas biodibertsitate biologikoa kontserbatzeko eta modu jasangarrian erabiltzeko Akordioa, 60 herrialdek berretsitako ituna, tartean Espainia. Itsasoko baliabide genetikoekin eta horiek nazioarteko uretan duten sekuentziazio digitalarekin lotutako jardueretatik erator daitezkeen onurak “modu zuzen eta bidezkoan banatzeko esparru bat sortzearen” alde egiten du dokumentuak, jarduera horiek “gizateria osoari” mesede egingo diotela bermatzeko.
Jesús Arrieta IEO-CSIC Kanariar Uharteetako Ozeanografia Zentroko ikertzaileak “mugarri historiko” hori nabarmendu du, “nazio guztiek teknologia eta ezagutza eskura dezaten”. Baina orain zaila geratzen da, ekintza zehatzetan islatzea, alegia. “Oraindik ez dakigu zer mekanismo zehatz ezarriko diren onura ekonomiko guztien artean banatzeko eta nazioarteko informazio genetikoa eskuratzeko”, ohartarazi du Nuria Navarrok.
1994tik, Itsas Funtsen Nazioarteko Agintaritzak (ISA, ingelesezko siglak) kontrolatzen du jurisdikzio nazionalaren mugetatik kanpo geratzen diren sedimentu ozeanikoetako baliabideen esplorazioa eta ustiapena. “Baina erregulazio horrek lurzoruei bakarrik eragiten zien, eta ez ur-zutabeari. Horregatik, iristen zen lehenak eramaten zuen baliabidea “, azaldu du Arrietak. Eta industria potentzial horren jakitun zen (eta da).
Altxor berriak
2010ean, aditu horrek CSICen lan batean parte hartu zuen, eta itsasoko geneen patenteen urteko hazkundea % 12koa zela erakutsi zuen, espezie berrien deskribapena baino 10 aldiz azkarragoa. “Itsasoko organismoetan oraindik deskribatu ez diren intereseko substantzia kimikoak aurkitzeko arrakasta lurreko espezieen kasuan baino 500 aldiz handiagoa da”, dio bere ikerketak. Gainera, potentzial ekonomikoa duten baliabide genetikoak “ugariak dira biodibertsitatearen gune beroetan, hala nola koralezko arrezifeetan, urpeko mendietan edo ekosistema polarretan”, guztiak ere klima-aldaketaren eta giza jardueraren inpaktuaren mehatxupean.
Oscar Esparza WWF Espainiako Itsas Eremu Babestuen koordinatzaileak puntu hori azpimarratu du. Herrialde gutxi batzuek planetako baliabide gehienak erabiltzeak biodibertsitatea arriskuan jartzen du. “Arriskua da kontserbazioa merkatuaren esku geratzea, monopolioa eta ustiapen bidegabea gauzatzea eragin dezakeelako”, azpimarratu du Esparzak. Dagoeneko aktibatu dira guztion onerako bidean aurrera egiteko eta praktika horiei mugak jartzeko benetako interesa dagoela adierazten duten lehen zantzuak. Baina egiteko dagoen bidea hasi besterik ez da egin.