Koronabirusak hainbat aldaketa ekarri ditu ekonomiara eta euskal gizartera, oro har. Osasun-alarmaren eta eusteko ezohiko neurrien indarraldia amaituta, eta denborak aurrera egin ahala, gauzak pixkanaka beren lekura itzultzen hasi dira. Baina beste gauza asko aldatu egin dira, eta lehen ezagutzen ez zen errealitate bat marraztu dute. Horrela, birusak “normaltasun berri” bat irudikatu du, eta errotik aldatu ditu lan-mundua, salmentak, erosketak, aisialdia eta pertsonen artean harremanak izateko modua. Horregatik, abuztuko ale honetan birusak herrialdean utzi duen egoera aztertuko dugu
COVID-19aren pandemiari eta distantzia sozialari eusteko beharrak ekarri du enpresa askotan telelana ezartzea. Lan modalitate horrek indar handia hartu du; izan ere, INEren biztanleria aktiboaren azken inkestaren arabera, hiru milioi landun baino gehiagok, hau da, okupatu guztien % 16,2k, etxetik eman dituzte zerbitzuak urteko bigarren hiruhilekoko “egunen erdietan baino gehiagotan”. Ehuneko horrek esan nahi du ia lau aldiz biderkatu dela 2019ko maila, orduan 951.800 pertsonak soilik onartzen baitzuten urrutiko lana egitea (% 4,8).
Telelana
Telelanak hainbat abantaila ditu, batzuk aipatzearren: lana eta bizitza pribatua uztartzea, produktibitatea handitzea eta denborak aurreztea, eraldaketa digitala bizkortzea eta kutsadura gutxitzea desplazamendua ezabatzearen ondorioz.
Hori horrela, azken hilabeteetako esperientziaren aurrean, eta telelanerako baliabidea denboran zehar luzatzeko aukera dagoela ikusita, Espainiako Gobernuak telelanaren lege-proiektu berri bat proposatu du, hura arautzeko. Bada, etxetik egindako lanak, kasu batzuetan, ordaindu gabeko aparteko orduak, deskonexio digitalerako ezintasuna, jardueraren ondoriozko gastuak eta titulartasun pertsonaleko ekipoen erabilera ekarri ditu, besteak beste. Horrenbestez, Lan eta Gizarte Ekonomia Ministerioak telelana arautzen duen legea onartu du.
Hala, legearen xedea da telelanaren modalitatea borondatez onartzen duten langileei beren diru-sarrerak eta lan-eskubideak murrizten ez zaizkiela bermatzea. Legeak ezartzen duenez, enpresak eta langileak errutinei buruzko xehetasunak adostu eta idatziz utzi beharko dituzte. Gainera, langileek “ordutegi malgua” izateko eskubidea izango dute. Ordutegi hori beren beharretara egokitu ahal izango dute, lan-denborari eta atsedenaldiari buruzko araudia errespetatuz, baina derrigorrezko prestasun-denborak behartzeko eskubidea aitortzen dio enpresari.
Halaber, araudiaren arabera, urrutiko lanaren garapenak langileari eragiten dizkion kostu guztiak “osorik” ordaindu beharko ditu enpresak. Hortaz, langileak ez ditu bere gain hartuko bere lan-jarduerarekin lotutako ekipo, tresna eta bitartekoekin lotutako gastu zuzenak edo zeharkakoak. Hala, enpresak bere gain hartu behar ditu langilearen ordenagailu, argindar eta Interneterako konexio gastuak.
Legeak telelanean lan egiten duten pertsonen “deskonexio digitalerako” eskubidea jorratzen du, baita intimitaterako eta datuen babeserako eskubidea ere. Hau da, langileak ez du zertan uneoro laneko baliabideei kasu egiten egon, eta enpresak ezin izango du langilea behartu bere gailu pertsonaletan programak edo aplikazioak instalatzera.
Legeak kritikak jaso ditu Enpresa Erakundeen Espainiako Konfederazioaren (CEOE) eta Enpresa Txiki eta Ertainen Espainiako Konfederazioaren (Cepyme) eskutik. Elkarte horien ustez, lege aurreproiektua testu “desorekatua” da, Espainiako produkzio-sarearen ikuspegi “okerra” du eta “errealitatearen atal” bat da.
Ildo horretan, lehen testua elkarrizketa sozialetik kanpo egin izana kritikatu dute patronalek, eta erantsi dute dokumentuak “lanaren antolaketa modu horren erabilera bermeekin sustatu beharrean, Espainian ezartzeko pizgarriak kendu eta sendotzea moteldu” dezakeela. Patronalek ohartarazi dutenez, arau horrek “ez ditu inbertsioak eta enplegua sortzeko beharrezko konfiantza eta segurtasuna ematen”. Antonio Garamendi CEOEko presidenteak bere desadostasuna adierazi du, eta jakinarazi du telelana ezartzeko “bete ezin diren baldintzak” ezartzen badituzte, irizpide “ez oso erakargarri” edo “zurrunegiekin”, enpresa askok Espainiatik kanpo kontratatzea aukeratuko dutela.
Online salmenten gorakada
Koronabirusak sortutako egoeraren ondorioz, teknologiarekin lotutako ohitura berriak agertu dira mundu osoan, eta merkataritza elektronikoa eta haren transakzioak izugarri handitu dira. Ecommerce-ak birusa baino lehen ere goranzko joera bazuen ere, datuek argi eta garbi erakusten dute azken hilabeteetan online salmentek hazkunde handia izan dutela eta tresna hori inoiz baino indartsuago geratzeko iritsi dela. Espainiako merkataritza elektronikoaren fakturazioa ona zen: 2019ko hirugarren hiruhilekoan % 23,5 igo zen urtetik urtera eta 12.493 milioi eurora iritsi zen, Merkatuen eta Lehiaren Batzorde Nazionalaren (MLBN) datuen arabera. Baina pandemiak bikoiztu egin du erritmo hori, eta, Nielsen aholkularitza-enpresaren ikerketa baten arabera, online erosketak ia % 75 igo dira konfinamenduan.
Era berean, Espainiako Iragarleen Elkartearen (AEA) datuak kontuan hartuta, erosle digitalen % 41ek produktuak erosi zituzten aurretik erosketarik egin ez zuten online dendetan, eta horrek baieztatu egiten du konfinamenduak lortu duela espainiar gehiagok erosketak online eta webgune berrietan egitea. Gainera, inkestatuen % 22,9k pandemiak iraun bitartean erosketa-jarduera handitu zuela adierazi zuen, eta % 34k online erosten jarraitzen du, lehen bezala.
Bestalde, Nielsen aholkularitza-enpresak emandako datuei jarraikiz, pandemiaren garaian Internet bidez erosketak egiten hasi ziren hamar etxeetatik lau 54 urtetik gorako helduenak eta hirugarren adinekoenak dira. Zehazki, 700.000 etxe berri batu dira elikagaien, edarien, norberaren zaintzaren eta etxeko zaintzaren saltoki elektronikoetara, 300.000 inguru.
Nabarmentzekoa da supermerkatuek bat-bateko gorakada izan dutela Internet bidezko salmentetan: webgune bidezko elikagaien eta edarien merkatuak % 73,7 egin zuen gora alarma-egoeraren bigarren astean, eta % 48,1eko igoera metatua izan zuen martxoan; beraz, hazkunde-abiadura hirukoiztu egin zen, Nielsenen datuetan oinarrituta.
Ildo beretik doa Espainiako Banatzaile, Autozerbitzu eta Supermerkatuen Elkarteak (ASEDAS) egindako Elikaduraren Merkataritza Elektronikoaren Bilakaerarako laugarren Behatokia. Bertan, 2.605 elkarrizketako lagin batetik abiatuta, egiaztatu da erosle digitalak 2019an % 24,6 izatetik 2020an % 30,8 izatera igaro direla. Eta gehien hazi den kolektiboa denda bateko erosketak eta online erosketak konbinatzen dituzten kolektiboena da, % 22,5 izatetik % 27,3 izatera igaro baitira; establezimendura joaten ez direnek, hau da, online puruek, igoera txikiagoa izan dute, % 2,1etik % 3,5era.
Diru-sarrera hobeak
Enpresa batzuek, beren negozioaren izaera dela eta, bat-bateko gorakada ikusi dute diru-sarreretan, eta horren adibide argia dira aisialdiko produktuak eta garbiketa- eta desinfekzio-zerbitzuak eskaintzen dituzten enpresak.
Normaltasun berrirako trantsizioa gure artean egongo diren segurtasun- eta higiene-ohiturak eta -neurriak ezartzen ari da. Hala, enpresa askok jarduera mugatu eta negozio asko suntsitu dituzten bezala, beste sektore batzuek salmenten igoera aurreikusten dute.
Horrela, esan daiteke osasun-sektoreko enpresak direla egoera horren onuradun nagusiak. Adibide argi bat Stephane Bancel da, Modernaren arduradun exekutiboa: aberats bihurtu zen konpainiak Alergia eta Gaixotasun Infekziosoen Amerikako Institutu Nazionalera koronabirusaren aurkako txerto esperimental bat bidali ondoren, gizakiengan proba klinikoak egiteko, eta konpainiak burtsan kotizatzen lagundu zuen. Akzioa % 42koa izan zen eta Bancelek 790 milioi dolarreko partaidetza du (710 milioi euro), Bloombergeko milioidunen indizearen arabera.
Beste kasu batean, birusen prebentzioaren mundu mailako ikuspegiak eskularru ekoizleak aberastu ditu. Negozio honen munduko ekoizpenaren bi heren Malaysian jaio da, non konpainiek akzioak % 1.000 baino gehiago igo dituzten.
Munduko eskularru-ekoizlerik handienak, Top Glovek, munduan bost eskularrutatik bat egiten duenak, % 400 baino gehiago egin du gora aurten Kuala Lumpurreko Burtsan, 64.000 milioi euro baino gehiagoko kapitalizazioarekin. Supermax izeneko aurkarietako batek % 1.200 egin du gora, 24.000 milioi inguru.
Zerbitzuen
Halaber, telekonferentziak, online hezkuntza eta entretenimendua eskaintzen dituzten enpresek bultzada izan dute. Adibidez, Eric Yuanek, Zoom Video Communicationsen sortzaileak, 200 milioi dolar (179 milioi euro) batu zizkion bere asteroko dirutzari, eta, beraz, bere ondare garbia 5.500 milioi dolarrekoa izan zen (4.945 milioi euro), bere bideokonferentzia zerbitzuaren erabiltzaileen bolumena handitzen joan den heinean.
Kalifornian egoitza duen enpresa 2019an baino % 43 deskarga gehiago egiten ari da, batez beste, eta azken hilabetean izan du jarduerarik handiena, Zane Chrane Sanford C. Bernsteingo analistak idatzi duenez.
Interneten edukiak eskaintzen dituzten plataformek gorakada handia izan dute urteko lehen hiruhilekoan
Aisialdiari dagokionez, Amazonen hiruhileko kontuek erakusten dutenez, AEBetako merkataritza elektronikoaren erraldoia osasun krisiaren irabazlerik handienetako bat da. Konpainiak % 26 egin du gora urteko lehen hiruhilekoan, 75.450 milioi dolarreraino (68.877 milioi euro), baina irabaziak % 29 jaitsi dira, 2.500 milioi dolarreraino (2.282 milioi euro).
Netflix konpainia iparramerikarraren arrakasta ere aipagarria da. Munduko ordainpeko streaming bideo enpresarik ezagunenak jakinarazi duenez, apiriletik ekainera 10,1 milioi harpidedun berri erregistratu dira. Aurreko hiruhilekoan (urtarriletik martxora), Netflixek 15,8 milioi harpidedun berri lortu zituen mundu osoan. Zenbaki horien arabera, aurten, sei hilabetetan, Netflixek ia 26 milioi harpidedun berri batu ditu, 2019ko 28 milioien aldean. Bultzada horri esker, plataformak 193 milioi erabiltzaile ditu, iaz baino % 27 gehiago. Gainera, emaitza operatibo garbia 720 milioi dolarrekoa izan da 2020ko bigarren hiruhilekoan, aurreko urteko epe bereko 271 milioien aldean.