Gizarte Segurantzaren egungo egoera erabat aldatu da Espainian, pentsio sistemaren erreforma egingo dutela iragarri baitute. Duela urte askotatik enkistatuta dagoen erreforma da, baina orain inoiz baino premiazkoagoa da, koronabirusaren pandemiak eragin duen krisi ekonomikoagatik. Hala, Jose Luis Escrivá Gizarte Segurantzako ministroak pentsioen sistemaren etorkizuneko iraunkortasuna bermatzeko lau ildo nagusiak aurkeztu ditu Diputatuen Kongresuko Toledoko Itunaren Batzordean. Zehazki, hauek dira proposatutako lau neurri horiek: erretiro-adina atzeratzea, enpresen pentsio-planak sustatzea, errebalorizazioa KPIarekin mugatzea eta Estatuari gastu inpropioak pasatzea. Hortaz, iraileko ale honetan pentsioen erreformaren nondik norakoak aztertuko ditugu
Espainiako pentsio-sistemaren aldaketa berriak eztabaidagai eta aztergai dira orain; izan ere, 2020ko pentsioen erreformak aldaketak ekarriko ditu, zalantzarik handieneko ingurune sozial eta ekonomikoan, koronabirusak eragindako osasun-krisiaren ondorioz. Horrela, bada, Kontuen Auzitegiak Gizarte Segurantzako pentsio-sistemari buruzko azken txostena aurkeztu ondoren hartu zen pentsio-sistema aldatzeko neurria. Lan horrek Espainiako pentsioak arriskuan zeudela ziurtatzen zuen. Orduan hasi zen Jose Luis Escrivá Gizarteratze, Gizarte Segurantza eta Migrazio ministroa pentsio-sistema aldatzeko lanean.
Gauzak horrela, Espainiako pentsio-sistema erreformatzeko eta Gizarte Segurantzaren iraunkortasuna bermatzeko neurriak proposatu ditu Escrivák, Diputatuen Kongresuak urtarrilaren 25ean onartutako Toledoko Itunaren Gomendioetan ezarritakoaren ildotik. Testuan garrantzi handiko xedapenak jasotzen dira, eta pentsioen erreforma berri honek aurre-erretiroetarako edo erretiro aurreratuetarako zehapenak ditu oinarri; Ministerioaren kalkuluen arabera, diru-kutxa publikoak 8.200 milioi euro balio ditu urtean erretiro-adin errealari aurrea hartzeagatik, eta, beraz, azken urte horietan kotizatu gabe egoteagatik.
Aipagarria da pentsioen erreforma berria ez dela 2021era arte indarrean sartuko. Gaur egun, Toledoko Ituna patronalarekin eta sindikatuekin negoziatzen ari da, eta, beraz, behin betiko testuak eta lege bihurtzeak hilabete batzuk atzeratuko du indarrean sartzea.
Erretiro-adina atzeratzea
Gobernuak uste du beharrezkoa dela erretiratzeko benetako adina handitzea, praktikan erretiroa hartzen dutenen batez besteko adina erretiratzeko legezko adinarekin bat etor dadin. Ildo horretan, azken hamar urteetan, azken bi erreformen ondoren, Espainian erretiroa hartu duten pertsonen %41ek 65 urte eta hamar hilabete baino gutxiagorekin hartu du erretiroa, eta egungo legezko adina 67 urtera igoko da 2027an, Gizarte Segurantzaren azken datuen arabera.
Escrivá ministroak gogorarazi duenez, Erantzukizun Fiskaleko Agintaritza Independentearen (AIReF) arabera, “erretiroa hartzeko benetako adina handitzen dugun urte bakoitzeko, aurrezpena BPGd-ren %1,2 punturaino iristen da”, hau da, 14.400 milioi euro inguru aurrezten dira. Hori dela eta, Ministroak uste du neurri horrek “onarpen sozial ona” izango lukeela, izan ere, osasun-egoera onean egonez gero, herritarrak lan bizitza luzatzeko prest daude.
Alabaina, langileek erretiroa atzeratzea lortzeko, lan bizitzatik haratago lan egiten dutenei pizgarri ekonomikoak handitzea (beranduago erretiratzen bagara, pentsioa igotzea) eta lanarekin bateragarritasun formulak areagotzea proposatu du Ministroak. Era berean, “aurre-erretiroak” deiturikoak mugatzeko eta erretiratzeko benetako adina handitzeko borondatezko erretiroak kentzea sustatuko duela esan du.
Gaur egun, beranduago erretiratzen direnek %3,2ko batez besteko hobaria dute Espainian, baina Gobernuak pizgarrien sistema berriz diseinatu nahi du, progresiboagoak izan daitezen, egungoek mesede handiagoa egiten baitiete pentsio altuenak dituztenei.
Gutxieneko pentsioak
Espainiarrek beranduago erretiratuz gero jasoko lituzketen pizgarri horiek ezagutzen ez dituztela frogatzeko, Escrivák azaldu du 67 urte bete baino hilabete bat edo bi lehenago erretiroa hartzen duten pertsona asko daudela, eta horrek %2 gehiago kobratzea eragozten diela.
Prestazioen nahikotasuna, hau da, pentsioak hartzaileei bizitza egonkorra bermatzeko duen gaitasuna beste aldaketa-ildo bat da. Eta puntu horretan, sistemak akats bat du: prestazioen %36 hilean 700 eurotik beherakoak dira. Hortaz, pentsioak gutxieneko atalase bateraino igotzea proposatzen da, baina modu orekatuan, kotizazioari pizgarriak ez kentzeko. Gutxieneko pentsioak handitzeko helburuarekin “ados” agertu da Escrivá, “progresibitatea” egotea “desiragarria” delako, hainbat azterlanek justifikatzen duten bezala.
Ildo horretan, Escrivák adierazi duenez, “pentsioek erosteko ahalmenari eusteko adostasuna dago”, hau da, pentsioak KPIaren arabera igoko dira urtez urte, inguruko herrialdeetan gertatzen den bezala.
Era berean, alarguntza-pentsioak handitzea planteatzen da. Hau da, 65 urtetik gorakoek jasotzen dituzten alarguntza-prestazioak handitzea beren diru-sarreren iturri nagusirako; baina errenta-proba bat ezartzea, familia-unitatearen finantza-egoeraren beste ebaluazio-kasuetarako. Oinarri arautzailearen hobekuntzak Estatuaren transferentzien bidez finantzatzea baloratzea.
Bestalde, lan-bizitzaren zenbaketari dagokionez, egungo legearekin, 2022tik aurrera azken 25 urteetako kotizazio-oinarriak zenbatuko dira erretiro-pentsioaren oinarri arautzailea kalkulatzeko. Aurten, 23 urteko aldi baterako kontratua aplikatuko da, eta 2021ean 24 urte hartuko dira kontuan. Agintaritza Fiskalaren proposamenean, prestazioaren kalkulua egiteko hartzen den aldia luzatzea ere aipatzen zen. Ministerioa bost urteko epeetan errebalorizazioak konpentsatzeko aukera aztertzen ari da, KPI negatiboko urteen eragina jasotzeko.
Gastu desegokiak
Escrivák ohartarazi duenez, Gizarte Segurantzak 23.000 milioi euro (BPGd-ren %1,6) gastatzen ditu urtero pentsioekin zerikusirik ez duten eta bere gain hartu beharko ez lituzkeen partidak ordaintzeko; hori dela-eta, partida horiek Estatuak bere gain hartzea proposatu du.
Gastu horiek –sistemaren gastuak edo kotizazio gabeko prestazioak, adibidez– Estatuari transferituz gero, Gizarte Segurantzaren defizitarekin amaitu ahalko litzateke, eta etorkizunean pentsio publikorik kobratuko ez dutela uste duten pertsona guztiei ziurtasun-mezua emango litzaieke.
Gainera, Ministroak autonomoen kolektiboak diru-sarrera errealen arabera kotizatzea nahi du, sartzen dutenaren arabera, autonomoen %80k gutxieneko kotizazio-oinarriaren arabera kotizatzea erabaki ez dezaten, gaur egun gertatzen den bezala; izan ere, horrek Gizarte Segurantzaren diru-kutxa murrizten du.
Gauzak horrela, neurririk ezartzen ez bada, eta pentsioen errebalorizazioa KPI errealaren arabera eginda, Gizarte Segurantzaren defizita %1,4an mantenduko da 2023an; beraz, Escrivá pentsioen kaudimenean “ondorio suntsitzaileak” dituzten gastu inpropioak kentzearen alde agertu da. Ildo horretan, 2023an Gizarte Segurantzaren BPGd-ren %1,4ko defizita aurreikusten da (20.185 milioi); urte horretan, gastu inpropioak BPGd-ren %1,6 izango lirateke (22.871 milioi), eta aurreikusitako defizita ezabatzea ahalbidetuko luke.
Pentsio kolektiboak
Gobernuak gizarte-aurreikuspen osagarriaren sistema berrikusi nahi du, hots, pentsio-plan kolektiboetarako pizgarrien politika ezartzea aztertzen ari da. Horiek, normalean negoziazio kolektiboan, langileak plantillan erretiroa hartzeko plan pribatu edo publikoei enpresek egindako ekarpenak dira.
Escrivák azaldu duenez, Euskadin nahiko hedatuta dago, langileen %55ek parte hartzen baitu horrelako programa batean, Espainiako batez bestekoaren %31ren aurrean.
Horregatik, enpleguko pentsio-planen erabilera bultzatu nahi du, eta Administrazioak enpleguko pentsio-funts ireki bat sortu nahi du, enpresak atxiki ahal izateko. Gainera, “banakako planen aldeko fiskalitatea” izango dute, eta horrek errenta baxuei eta gazteei mesede egingo diela uste dute.
AIReFek zerga-onurei buruz egindako azken txostena aztertu ostean, Escrivák azpimarratu du egungo mozkin sistema “oso atzerakoia eta garestia” dela, eta “ez duela bere helburua, hau da, aurreztea, betetzen”.
Bere ustez, %1eko errentagarritasuna ez da pentsio ertain eta baxuen osagarri erreala: errenta altuenei bakarrik egiten die mesede, alegia, pentsio-planen erabiltzaileen %70 ingururi. “Baina banakako planek, komisioen kostu handia izateaz gain, batzuetan inbertsio funts asko baino altuagoak dira”, eta, bere datuen arabera, 40 urtetik beherakoak produktu horren erabiltzaile guztien %12 dira.
Merezi al du pentsio-plana kontratatzea?
Pentsio planak izan dira euskal herritarrek gogokoen izan dituzten inbertsio bideetako bat. Gaur egun, pentsioen etorkizunaren inguruan dagoen ziurgabetasun handiarekin, ospea irabazten ari dira berriro. Pertsona askok beren aurrezkietarako alternatiba bat bilatzen dute, eta pentsio-planak aukera erakargarrienetako bat dira.
Merezi al du pentsio-planetan inbertitzea? Segun eta. Beren abantailak dituzte. Nagusia, zerga-arintzea. Pentsio-plan batean inbertituz gero, epe motzeko zergetan diru asko aurreztu dezakegu. Batez ere soldata altuak (agian 36.000 eurotik gorakoak) edo autonomoak (PFEZ gisa fakturetan atxikitzen duten % 15 akastuna konpentsatu behar dutenak) dituzten pertsonak interesatzen dira.
% 24ko tasa marjinala duen norbaitek urtean 240 eurorainoko desgrabazioa egin ahal izango du ematen duen 1.000 euroko. 4.000 euro emanez gero, 960 desgrabatuko lituzke. Ez da diru asko, baina… dirua da. Pentsio-planaren pizgarri fiskala ahalik eta gehien zukutzen ahal da aurrezki fiskala berrinbertitzen badugu. Gainera, zergen ordainketa dirua itzuli arte geroratu daiteke.
Baina eragozpen asko ere badituzte. Bankuek merkaturatutako pentsio-plan gehienek bi ezaugarri komun dituzte: oso garestiak dira (komisio altuak) eta errentagarritasun pirrikoa eskaintzen dute (burtsa-indize global batetik ez dira urrunetik ere hurbiltzen).
Gainera, likidezia oso txikia duten produktuak dira. Erretirorako pentsatuta daudenez, ezingo dituzu erreskatatu ezbeharren bat gertatu arte (laneko baliaezintasuna, gaixotasun larria, partaidearen heriotza…) edo zure ekarpenetik hamar urte igaro arte. Kontuz, azken horrek trikimailua du eta ez du esan nahi zure pentsio-plana erreskatatu dezakezunik hamar urte igaro ondoren; aitzitik, 10. urtean 1. urtean eman zenuena ken dezakezu, 11. urtean 2. urtean eman zenuena, eta horrela hurrenez hurren. Likiskeria horrek buruhausteren bat ekar liezaguke etorkizunean.
Arazo hori larriagotu egiten da Ogasunak sartuko ligukeen aizkorakada fiskala kontuan hartzen badugu, baldin eta bihar pentsio-plana bat-batean erreskatatzea erabakiko bagenu. Zerga kolpe hori saihesteko, dirua pixkanaka erreskatatu behar da, eta ez bat-batean, baina badakigu etorkizuna zalantzazkoa dela eta ez dakigu zer dakarren. Gaixotasun larri batek edo larrialdi ekonomiko batek, adibidez, hankaz gora jar litzake gure finantza-kalkulu guztiak, eta zerga-arloan hondamendia dakarren erabaki bat hartzera behartu gaitzake.
Baina pentsio-planen eragozpen nagusia inguruan duten ziurgabetasun legala da. Pentsio publikoen egungo egoera kontuan hartuta, ezin dugu baztertu etorkizunean pentsio-plan pribatuak aldatzea.
Merezi al du pentsio-plan batek? Zure egoera pertsonal/familiarraren eta zenbat diru irabazten duzun. Hilean 1.000-1.200 euro garbi irabazten baduzu, ez da ahalik eta inbertsiorik onena. Baina urteko 36.000 eurotik gora bazaude edo zure tasa marjinala % 45ekoa bada, balora dezakezu. Era berean, autonomoa bazara, zerga-onurak izan ditzakezu epe laburrean. Edonola ere, ez da komeni aurrezkien % 100 produktu horretan inbertitzea. Agian inbertsio-funtsen osagarri gisa erabil liteke.