Nafarroako Zaporeak, tokiko elikaduraren garrantzia Hiria Foroaren esparruan, lehen eztabaida mahaiak bost ahots giltzarri bildu zituen Foru Komunitateko elikagaien ekoizpenaren oraina eta etorkizuna jorratzeko. Katearen maila ezberdinak ordezkatuz (ekoizpenetik hasi eta kontsumora, administraziotik eta udal esparrutik igaroz), Rubén Goñik (Nafarroako Gobernuko Garapen eta Ingurumeneko zuzendari nagusia), Maddi Sarasolak (EKOALDE Tokiko Ekoizleen Elkartea), Mikel Armendarizek (Iruñeko Udaleko Sustapen Ekonomikoko zinegotzia), Fernando Ustárrozek (LANDARE Kontsumitzaileen Elkartea) eta Marta Pérezek (Quesería Loperena Gaztandegia) esperientzia zuzenean, hausnarketa kritikoan eta ikuspegi partekatuan oinarritutako sektorearen erradiografia eskaini zuten: hurbiltasun sendo, artikulatu eta jasangarriaren aldeko apustua egin beharra.
Zuberoa García kazetariak moderatutako mahaian, parte hartzaileek belaunaldien arteko erreleboaz, ekoizpen ekologikoaz, merkaturatzeaz eta elikadura subiranotasunaz eztabaidatu zuten. Ruben Goñik, Nafarroako Gobernuko Landa Garapeneko eta Ingurumeneko zuzendari nagusiak, eman zion hasiera jardunaldiari, Foru Komunitateko nekazaritzako elikagaien sektorearen diagnostiko batekin, eta, ondoren, tokiko produktuen kontsumoa sustatzeko maila instituzional desberdinetatik bultzatutako neurrien errepasoa egin zuen. “Nafarroak ekoizpen-sare anitza eta lehiakorra du, eta datu positiboak ditu bolumenari eta balioari dagokienez, erronkak erronka”, azpimarratu zuen. Zuzendari nagusiak hainbat ekoizpen-eredu batera daudela nabarmendu zuen, kalitate bereiziko figuretatik hasi eta artisau-ekoizpenera edo abeltzaintza estentsibora arte, baina zailtasunak dituzten sektoreak indartzeko beharra ere onartu zuen, hala nola ardoa (klima-aldaketak eta kontsumoaren jaitsierak eragindakoa) edo arkumea, tokiko eskaria gutxitzen ari baita, kalitatea gorabehera. “Hurbiltasuna sustatzen duten lurralde-sareetan pentsatu behar dugu, eta funtsezko erronkei heldu, hala nola klima-aldaketari eta lurralde-orekari”, gaineratu zuen.
Landa-eremuan egunez egun lan egiten dutenen ikuspegitik, Maddi Sarasolak ohartarazi zuen ekologia-kontsumoak atzera egin duela: “2024an % 3 jaitsi da”. Eta azpimarratu zuen, lan-baldintza eta baldintza ekonomiko duinik gabe, ez dagoela etorkizunerako aukerarik soroan erreleboa bermatu beharko luketen belaunaldi berrientzat.
Belaunaldien arteko ordezkapenik eza horri (lehen sektorearen erronka handienetako bat) egiturazko oztopoak gehitu behar zaizkio, hala nola ekoizle txikiei egokitutako banaketa-kanalen eskasia eta ohiko merkataritza-zirkuituetan produktuak balioa galtzea. “Azalera handietan prezioak agintzen du, eta horrek atzean dagoen kalitatea, ahalegina eta iraunkortasuna ikusezin bihurtzen ditu”, salatu zuen.
Bere hitzaldian, zuzenean lotu zuen tokiko produktuaren defentsa osasun publikoaren, jasangarritasunaren eta lurralde-orekaren gaiarekin. “Tokiko ekoizpena desagertzen bada, osasuna, trazabilitatea, lurraldearen kudeaketa eta biztanleria galtzen ditugu”, ohartarazi zuen irmo.
Bestalde, Fernando Ustarrozek adierazi zuen kezkatuta dagoela elikagaiak inportatzen direlako, bereziki lekaleak, hala nola babarrunak eta edari begetalak. Izan ere, produktu horiek ekoizteko gaitasuna du Nafarroak. “Elikadura-subiranotasuna bultzatu behar dugu, egonkortasun eta kontrol handiagoa eskaintzen baitigu kontsumitzen dugunaren gainean”, azpimarratu zuen.
Babesa eta laguntza
Foroaren bloke garrantzitsuenetako bat politika publikoen ingurukoa izan zen. Nafarroako Gobernuak Kanal Laburren Legea, zuzeneko salmentaren zigilua edo Lurberri eta Localtokikoa programak bezalako tresnak garatu ditu hurbiltasuna, zuzeneko salmenta eta belaunaldien arteko erreleboa bultzatzeko. “Sustapena garrantzitsua da, baina Reyno Gourmet, INTIA edo despopulazioaren legearen inguruan estrategiak lerrokatzea eta sinergiak sortzea ere garrantzitsua da”, azaldu zuen Rubén Goñik. Gainera, aurten tokiko produktuen kontsumoa sustatzeko laguntza berriak jarriko direla iragarri zuen.
Hala ere, ekoizpen-eremutik ohartarazi zen araudiekin batera jarraipena egin behar dela. “Ez da nahikoa legeak izatea; ikuskatu egin behar dira. Gainera, betetzea ziurtatuko duten egiturak behar ditugu”, aldarrikatu zuen Sarasolak. Ildo horretan, araudien eskakizunak tokiko ekoizleen errealitatera egokitzearen garrantzia ere nabarmendu zuen: “Nekazaritzako elikagaien enpresak produktu ekologikoz hornitu daitezke, behartzen duen agiri bat dagoelako, baina oso zorrotza delako. Hori betetzeko profesionalizazioa, egitura eta bolumena behar dira. Eta hori ondo antolatzen bagara bakarrik lortuko dugu”, adierazi zuen.
Tokiko bultzada
Iruñeko Udaletik, Mikel Armendariz zinegotziak azaldu zuen hiriak modu aktiboan lan egiten duela tokiko produktua merkatu, azoka eta ekitaldien bidez ikusarazteko. “Horrelako ekimenen eskaria gero eta handiagoa dela ikusi dugu, eta kolektibo guztiak Basoko merkatua edo aziendaren azoka bezalako proiektuetan integratuta sentitzea nahi dugu”, adierazi zuen. Merkatariak, sektore turistikoa eta erakundeak inplikatzeko beharra ere azpimarratu zuen: “Adibidearekin predikatu behar dugu. Haur eskoletan 0 kilometroko produktuarekin zerbitzatzen ditugu menuak, eta ohitura osasungarriak sustatzen ditugu udal ekitaldietan ere”.
Armendarizek Geltoki bezalako ekimenen papera nabarmendu zuen, “tokiko produktuen erakusleihoa eta herritarren topagunea”, edo Aranzadi bezalako guneak berreskuratzea, non labore tradizionalak eta hezkuntza programak uztartzen diren. “Funtsezkoa da ekonomia zirkularra sustatzea eta tokiko produktuari leku bat ematea herritarren eguneroko ohituretan”, azpimarratu zuen.
Begirada ekoizpoenetik
Marta Pérezek lurraldeari lotutako eredu bati eusten dioten ustiategi txikiei eman zien ahotsa. “Ardi latxarekin egiten dugu eta Idiazabal BJDkoak gara. Eredu jasangarri bat irudikatzen dugu, eta ezin da deslokalizatu”, azaldu zuen. Zuzeneko salmenta bideragarritasunerako funtsezkoa dela azpimarratu zuen, baina burokraziak denbora eta energia kentzen diela salatu zuen: “Tramiteetarako laguntza behar dugu, batez ere ekoizle txikiak garenok. Localtokikoa bezalako ekimenak eskertzen ditugu, baina administrazioak haratago joan behar du”.
Perezek esan zuen tokian-tokian ekoiztea erresilientzia-estrategia bat dela, Covid-19, gerra edo lehortea bezalako krisien aurrean. “Zenbat eta gehiago egon kanpoan, orduan eta ahulagoak gara. Gure eredua desagertzen bada, porrot egingo dugu gizarte gisa”, ohartarazi zuen. Eta mezu borobil batekin amaitu zuen: “Nafarroako gazta bat hartzen duzunean, pentsa ezazu atzean dagoen guztian: tradizioa, biodibertsitatea, paisaia, hizkuntza. Tokiko kontsumoa etorkizunean inbertitzea da”.
Itun soziala
Parte-hartzaile guztiak bat etorri ziren eraiki nahi den elikadura-eredua definitzeko akordio kolektibo baten beharrean. “Premiazkoa da gure elikagaiak nork eta nola ekoitziko dituen erabakitzeko itun sozial zabala eta parte-hartzailea”, aldarrikatu zuen Sarasolak. Dei horrekin bat egin zuen Ustarrozek, eta honako hau adierazi zuen: “hurbileko produktuak leku guztietara iristea bermatu behar dugu, irisgarriak eta iraunkorrak izan daitezen. Eta horrek etengabeko elkarrizketa eta egitura antolatuak eskatzen ditu”.
Ezegonkortasunak markatutako testuinguru global batean, hizlariek elikadura-sistemari buruz erabakitzeko eskubidea aldarrikatu zuten, bai eta elikadura-subiranotasuna ondasun komun gisa birpentsatzeko beharra ere. “Osasuntsu elikatzea umetatik hasten den ahalegina da”, esan zuen Ruben Goñik. “Ezin dugu utzi jatordu onaren kultura galtzen, ezta Nafarroatik pertsonak eta lurraldea zainduko dituen eredu bat eraikitzeko aukerari ihes egiten ere”; izan ere, “kalitatezko eta sasoiko Nafarroako produktuez elikatzea landa-eremuen etorkizuna elikatzea da”.