CARLOS ETXEBERI / Iñaki San Sebastián Tecnaliako zuzendari nagusi kargutik kendu zutenetik hilabete bete den honetan, oraindik ere isiltasun bat dago herrialde honetako I+G+Bren jardueran inplikatutako eragileen artean, hau da, erakundeetatik hasi eta zentro teknologiko honen jarduerarekin lotutako enpresetara, unibertsitatetik igaro arte. Izan ere, bere patronatuak bere eskumenen arabera hartutako era horretako erabaki batek baldintzatu egin dezake Euskadin, Euskadin eta Euskadin, kasu honetan, erreferentzia den erakunde baten martxa.

Eta are harrigarriagoa da isiltasun hori, Eusko Jaurlaritzaren ekainaren 23ko 109/2015 Dekretua, Zientzia, Teknologia eta Berrikuntzaren Euskal Sarea arautu eta eguneratzen duena, aplikatzeko aitzakiatzat hartzen denean. Dekretu horren III. eranskinean, “Doktore-titulua” proposatzen da euskal zentro teknologiko bateko zuzendari nagusi izateko. Gaur egun, Tecnaliako exekutibo ohiak ez du baldintza hori betetzen, titulazio hori lortzeko doktorego programa batean parte hartzen ari den arren.

Hain zuzen ere, horregatik eta egoera horretan oinarrituta, dirudienez, orain arteko zuzendari nagusiak arauaren aplikazioa luzatzea eskatu zuen, baina ez zen onartu. Eskaera horrek, ordea, antzeko kasu batean beste zentro teknologiko batean aurrera egin duela dirudi, eta patronatuak, bere independentziari begira, xedapenari jaramonik ez egitea erabaki du, eta eraginkortasuna eta pragmatismoa gailendu dira araua baino lehen. Arrazoia da zentro teknologiko horren patronatuan enpresa- eta industria-interesak gailentzen direla, erakundeetakoen edo arlo horri lotutakoen gainetik. Gobernantza-ereduaren kontu bat.

Deigarria da Tecnaliako gobernu-organoek orain erreparatu izana dekretu horren existentziari, argitaratu zenetik sei urte igaro ondoren – Denbora-tarte horretan euskal berrikuntza-sisteman gertaera garrantzitsuak gertatu direnean, esaterako, duela bi urte Basque Research & Technology Alliance (BRTA) eratu zenean –, enpresa-berrikuntzaren esparruan 32 urte baino gehiagoko ibilbide profesional luzea hausteko, eta zuzendari nagusi gisa, zuzendari nagusi gisa, hamahiru urteko esperientzia betearazle gisa, eta, ondoren, zuzendari nagusi gisa.

Logikoa badirudi ere, azken sei urteetan dekretuari eta haren aplikazioari erreparatu ez bazaio eta Iñaki San Sebastiani karguan jarraitzeko aukera eman bazaio – Eraginkortasun-arrazoiengatik eta zentro teknologikoaren kudeaketan duen ezagutza handiagatik –, ez du zentzu handirik neurri hori gaur egun betearazteak, eta, itxuraz, bere enplegua baino justifikazio handiagorik gabe.

Orain ezin bada zuzendari nagusi izan, neurri horren arabera, galdera hau egin behar da: zergatik ez den aplikatu baldintzapekotasun hori azken sei urteetan, eta zergatik ez den bete ez-betetze hori denbora horretan guztian. Norbaitek azaldu beharko du.

Tecnaliaren barruan nolabaiteko ezinegona eta harridura eragin du patronatuak hartutako erabakiak, ez baitzen sartzen probabilitateen eremuan, kontuan hartuta zuzendari nagusi ohiaren ibilbide profesional luzea eta 19. Kodeak utzi dizkigun egungo krisi-egoerak. Izan ere, profil horiek oso ondo ezagutzen dituzte EBko I+G+b egiturak eta erakundeen eremuko harremanak, bai Europan, bai estatuan, urte askotan ehuntzen ari baitira.

Kontuan izan behar da EBk abian jarritako I+G+b proiektuak kontratatzea dela Tecnaliaren diru-sarrera nagusia, euskal erakundeen baliabide publikoak (finantzaketa ez-lehiakorra), Eusko Jaurlaritzak diruz lagundutako enpresa-proiektuen kontratuak (finantzaketa lehiakorra) eta enpresen eta laborategi-zerbitzuaren kontratazioak baino askoz gehiago. Tecnalia Europako Batzordearen Horizon 2020 programaren kontratazioan, parte-hartzean eta lidergoan estatuko lehen erakunde pribatua da, eta Europako patenteak eskatzen dituen lehena.

Aldaketa horren atzean, zentro teknologikoen gobernantza-eredu bat dago. Eredu hori, salbuespenak salbuespen, lotuta dago ingurune instituzionalarekin eta haren inguruan diharduten interes-taldeekin, eta Debatik mendebaldera – Bizkaia irakurri – Garrantzi handia du, enpresen interesak eta beharrak defendatzera gehien atxikita dagoen Gipuzkoako planteamenduaren aurka, haiek baitira benetako bezeroak eta zerbitzuen eskatzaileak.

Oinarrizko ikerketa ondasun publikoa da, eta, horregatik, inbertsioa eta baliabide publikoak behar ditu; I+G+b-ri dagokionez, berriz, garapen-eremua enpresena da soilik, non enpresek protagonista eta erabakitzaile gisa jokatzen duten. Orain arte mantendu ahal izan den lehia horretan, gutxi gorabehera luze, badirudi norbaitek erabaki duela amaiera ematea eta pisu instituzional eta publiko handiagoa izango duen gobernantza-eredu bat finkatzea.

Orain arte zuzendari nagusi izan den Iñaki San Sebastiánen eta Petronorreko presidente Emiliano López Atxurraren arteko desadostasunak, joan den irailera arte lau urtez Tecnaliako presidente izan zenak, ezagunak ziren “etxean”, hain zuzen ere, Tecnalia bezalako zentro teknologiko baten funtzionamenduari buruz zuten ikuspegi desberdinagatik: eraldaketa digitalari, fabrikazio aurreratuari, trantsizio energetikoari eta hiri-mugikortasunari lotutako enpresa-I+G+Bren garapenean zentratuta zegoen Tecnalia. Desadostasun horiek zenbait tentsio-egoera eragin zituzten, ordura arte Tecnalian indarrean zeuden funtzionamenduaren eta barne-kudeaketaren status quo-a hausten zuten zenbait jarduketaren inguruan.

Deigarria da batzuek zentro teknologikoak zuzentzeko orduan titulazio akademikoaren maila altuak aplikatzeko duten ardura – Kasu honetan bezala, nahiz eta ibilbide profesional luzea frogatu baino gehiago izan –, euskal erakunde guztietan ez baita betekizun hori eskatzen osagai eta eragin politiko handia ez izateaz gain, osagai eta eragin politiko handia ez duten sailetan eta erabaki-arloetan ahalik eta erantzukizun handienak hartzeko eta gauzatzeko.

Are gehiago, legealdi batetik bestera erantzukizunak eta eskumenak aldatu dira, eta ez dute zerikusirik aurretik egindakoekin. Doktore batek zentro teknologiko baten buru izan behar izateak ez du esan nahi kudeaketa onaren sinonimoa denik, gerta baitaiteke ikertzaile on bat galdu izana kudeatzaile txar bat irabazteko. Inbaditzen gaituen joera burokratizatzailearen ondorioak.

Tecnaliaren baitan nolabaiteko ezinegona eta harridura eragin du patronatuak hartutako erabakiak, ez baitzen sartzen probabilitateen esparruan.

Egilea Andoni Beitia