Bizi garen asaldura- eta ziurgabetasun-garaietan, erakunde batek 25 urte betetzeak goren mailan ospatu behar den mugarria da. Baina Geroa bezalako enpleguko BGAE bat, enpresarien eta sindikatuen arteko akordio baten ondorioz, bere lehen mende laurdenera iristea ospakizun bat da, eta ez bakarrik 1996ko ideia zoriontsu hura gaur egun errealitate arrakastatsu eta sendotua izan dadin lagundu duten guztiek ospatu behar dute, baizik eta guk guztiok oro har, bere jarduerak gizarte osoari egiten dion ekarpen handiagatik. Ez da esparru pribatuko ospakizuna, gizarte osoari dagokio, kasu honetan Gipuzkoari, Geroa delako ongizate-estatua finkatzen eta lurraldeko gizarte-kohesioa bultzatzen laguntzen ari den tresnetako bat, pertsonak erretiro-adinera iristen direnean.

Geroa Pentsioak bere sorreraren 25 urteak ospatzen ari da aurten, ekonomiaren susperraldiarekin zerikusia duen une gozo batean, eta Espainiako Gobernuak enpleguko BGAEen eredua Estatuan ezartzeko hartu duen erreferente nagusia delako, langileen erretiroa pentsio publikoekin osatzeko. Pentsio-sistema publiko horrek eragin handia du bizi-itxaropenaren gorakadan; izan ere, Euskadin, gizonen kasuan, batez besteko adina 85,47 urtekoa zen azken urteetan, eta 89,68 urtekoa gaur egun. Horrez gain, Gizarte Segurantzari kotizazio-bolumen txikiagoa egin zaio, prekarietate-maila handiak eta egoera demografiko kezkagarria dituen lan-merkatua dela-eta.

Gipuzkoako langileen % 32,59 Geroakoak izateak, une honetan hilean 110 euroko ekarpena eginez – Erdia enpresak ordaindutakoa eta gainerakoa langileek –, aditzera ematen du BGAE horrek enpleguko bere bazkide erretiratuei hilero 197,30 euroko errenta ematen diela pentsio publikoa osatzeko. Horri esker, Geroa Pentsioen ondarea 2.550 milioi eurora igo da aurtengo lehen seihilekoko datuen arabera, eta horietatik % 6,31 1.334 pertsonari lana ematen dieten euskal enpresetan inbertitzen da. Langileek Geroa Pentsioei egiten dizkieten ekarpenek, pentsioak ez ezik, heriotza eta ezintasun egoerak ere estaltzen dituzte.

Datu horiek mahai gainean eta Geroa bezalako esperientzia arrakastatsua izanik, harrigarria da nola Bizkaiko eta Arabako enpresaburuek eta sindikatuek oraindik ere jarraitzen duten, gaur egun, pentsio-eredu hori errepikatu gabe, epe motzagatik ez bada ere, patronala, alde batetik, egunez egunekoagatik kezkatuago dagoelako etorkizun hobe baten parte aktibo izateagatik baino, eta bestetik, langileak konformazioan gehiago pentsatzen duten sindikatuengatik.

Bitxia bada ere, ikuspuntu guztietatik ulertezina den egoera bat gertatzen ari da: Gipuzkoako langileen zati handi batek abantaila gehigarri bat du, Bizkaikoek eta Arabakoek ez dutena: pentsio osagarri bat izatea erretiroa hartzen dutenean. Faktore garrantzitsu horrek lehiakortasun-maila txikiagoa uzten die Bizkaiko eta Arabako enpresei talentua erakartzeko eta langileak kontratatzeko orduan; izan ere, gero eta gehiago, soldata- eta lan-baldintzekin batera, enpresek pentsio-sistema osagarri bati egiten dizkioten ekarpenak ere baloratuko dira.

Zirkunstantzia hori Gipuzkoan bakarrik gertatzen da, eta ez Euskadiko gainerako lekuetan, paradoxa batekin: Estatuak bere enpleguko BGAE propioa abian jartzeko erabakia hartu ondoren – Une honetan, stand by egoeran, Espainiako Gobernuaren barruan dauden desadostasunengatik, Podemosen errezeloen ondorioz –, Bizkaiko eta Arabako enpresak eredu hori aplikatzeari lotuta egongo dira, une horretara arte prest egon zitezkeenean.

Geroa motako enpleguko BGAE bat EAEko hiru lurraldeetan ezarri izan balitz, haren ondarea, une honetan, 15.000 milioi euro ingurukoa izango litzatekeela kalkulatu daiteke. Zifra horren zati handi bat gure enpresa estrategikoei, sortu berriei eta start up-ei finantza-laguntza emateko izango litzateke. Alderdi hori beti dago mahai gainean enpleguko BGAEek euskal ekonomian egiten duten inbertsioa neurtzeko orduan, eta ez banakako BGAEetan, Baskepensionesen kasuan bezala, Kutxabanken BGAEak, aurtengo lehen seihilekoan 6.172 milioi euroko ondarea baitzuen; Geroak, berriz, 2.550 milioi ditu, eta bi horiek beren modalitateetan liderrak dira, Lagun Arok dituen 197 milioi. Ona litzateke Kutxabankeko BGAEen kudeatzailea euskal ekonomian egiten ari den inbertsioen xedea eta horien irismena ezagutzea.

Era berean, EAEko foru-ogasunei eskatu beharko zaie BGAEak diru-bilketarako iturri gisa ikusteko obsesio hori, eta ez Euskadin ongizate-estatua mantentzeko funtsezko tresna gisa, eta egiturazko elementu gisa, pertsonen bizitzaren azken zatian gizarte-kohesioari laguntzeko orduan, batez ere errenta baxuak eta ertainak dituztenei dagokienez.

Gastu soziala adinekoen egoitzen, desgaitasunagatiko edo mendetasunagatiko laguntzen eta abarren kostuak ordaintzen laguntzea bada, gaur egun aurrezteko aukera gutxien duten langileek erretiratzen diren egunean pentsio publikoaren osagarri bat izan dezaten laguntzea ere izan beharko litzateke. Kontua ez da PFEZaren aitorpenean kenkariekin jarraitzea, baizik eta zuzeneko laguntza batzuk ezartzea langile horien ekarpenak osatzeko eta biharko egunean pentsio osagarri duin bat izateko. Gaur inbertitu behar da, bihar biltzeko.

Ez da ulertzen euskal foru-ogasunek gizarte-aurreikuspenaz egiten duten kontzeptuaren distortsioa, batez ere banakako BGAEetan, finantza-erakundeek kudeatzen dituztenak baitira, errenta-sistema fiskalki zigortzen dutenean. Izan ere, sistema horrek – Aurrezlearen ideiaren azpian egon daiteke – Bere lan-bizitza osoan zehar diru-kopuru jakin bat aurreztu du bere pentsio publikoa osatzeko – % 100ekoa da PFEZaren zerga-oinarri orokorra, eta % 60koa, berriz, PFEZaren zerga-oinarria. Ez dirudi bide zuzenetik ari direnik.

Hori finantza-erakundeek pentsio-funts eta -planak eta BASEak aurrezki fiskaleko produktu ez-finalistatzat hartzea ulertzeko bide horretan egin duten eta egiten jarraitzen duten eraginaren ondorio da. Ildo horretan, zehaztasun eta zorroztasun handiagoa egon beharko litzateke finantza-erakundeetan, teorian oso bestelako helburua dutenak ez tratatzeko ohiko finantza-produktu gisa.

Harrigarria da euskal foru-ogasunek BGAEen garapenarekiko eta sustapenarekiko, batez ere enpleguarekikoarekiko, sentsibilitate handiagoa erakutsi izana, nahiz eta herrialdeko hainbat erakundek, tartean Eusko Jaurlaritzak, errentan aurreztutako kapitalaren banaketa fiskalki lehenestearen alde egin duten, eta ez haien erreskate osoaren edo partzialaren alde.

Badirudi BGAEek “gizarte-aurreikuspenaren” kontzeptuarekiko duten tratamenduan zerga-politikak aldatzeko eskaera horiek, termino guztietan, zaku hautsia erortzen ari direla, oraingoz, nahiz eta erabaki batzuk publikoki ematen ari diren. Aldaketen garaia da, eta etorkizunerako ikuspegia.

Harrigarria da euskal foru-ogasunek BGAEen garapenarekiko eta sustapenarekiko, batez ere enpleguarekikoarekiko, sentsibilitate handiagoa erakusteko duten mesfidantza historikoa

Egilea Andoni Beitia