Nekazari askok aztarna ekologiko jasangarria duten produktuak ekoitzi nahi dituzte, gero eta kontsumitzaile gehiagok produktu ekologiko eta jasangarriak eskatzen dituztelako. Herritarren kontsumo-ohiturak aldatzen ari direnez, garrantzi handiagoa ematen zaio elikagaien kalitateari. Ekoizpen ekologikoa ingurumena zaintzen duten ekoizpen-metodoak erabiltzen dituena da. Oraindik bizirik daude baserritarrek euren produktuak saltzera eramaten zituzten herrietan egiten ziren azokak. Horrelakoak euren produktu ekologikoak merkaturatzeko kanal aproposa dira. Badaude Nekasarea, Kulto Proiektua eta bestelako salmenta-sare alternatiboak ere. Industriak eta banatzaile handiek, askotan, euren produktuak ekoiztea kostatzen zaiena baino merkeago saltzera behartzen dituzte ekoizleak.
Gero eta kontsumitzaile gehiagok produktu ekologiko eta jasangarriak eskatzen dituzte, ingurumenari kalterik egiten ez dioten elikagaiak eta produktuak ekoiztea oso aukera ona baita gizakion etorkizuna hobetzeko.
Duela urte batzuetatik hona, kontsumitzaile askok beren buruari galdetzen diote zer elikagai mota jaten duten, zer motatako altzariak eta etxerako gauzak erosi behar dituzten edo zer materialekin eraiki behar dituzten beren etxeak, naturan eta gure baliabide naturaletan eragin txikiagoa izateko. Eta horregatik, nekazari askok aztarna ekologiko jasangarria duten produktuak ekoitzi nahi dituzte. 2007an 834/2007 Europako Erregelamendua sortu zen, produktu horiek ingurumenarekin eta kontsumitzaileekin bateragarriak direla arautu eta bermatzeko. Nekazari ekologikoa da bere produktuaren bizitza-prozesu osoan nekazaritza ekologikoari buruzko Europako Erregelamenduaren printzipioei jarraitzen diena.
Ekoizpen ekologikoa ingurumena zaintzen duten ekoizpen-metodoak erabiltzen dituena da. Hauek dira nekazari batek ekologikoa izateko bete behar dituen ekoizpen-eskakizunak eta -baldintzak:
Ezin da pestizidarik, produktu kimikorik edo ongarri sintetikorik erabili mikroorganismoei aurre egiteko edo lurzoruak ongarritzeko. Kontsumitzailearengana iristen den azken produktua ez ezik, lurpeko lurzoruak eta ur-geruzak zaindu behar dira. Ongarri organikoak eta mineral naturalak erabiliz ongarritze naturala sustatzen da, eta izurriteak prebenitzen dira uxagarri naturalak erabiliz.
Ezin dira hormonak gehitu ekoizten diren elikagaien ekoizpena eta hazkundea bizkortzeko, eta haien bizi-ziklo naturala errespetatu behar da.
Norberaren eskualdeko biodibertsitatea eta espezie autoktonoak errespetatu eta sustatu behar dira.
Baliabide naturalak kontserbatu behar dira. Ekoizteko, ontziratzeko, etiketatzeko, garraiatzeko eta merkaturatzeko behar diren baliabide natural eta energetikoen kontsumoa murrizten eta babesten du.
Nekazaritza-ekoizpenerako gaitutako lursail bat izan behar da, eta lurzorua eta lurpeko urak zaintzen dituen labore mota bat landu behar da, baita aniztasuna ere. Beraz, urte anitzeko laboreen txandakatzea da praktika.
Ustiategi berean sortutako baliabide propioen edo inguruko bizilagunen baliabideen erabilerari lehentasuna eman behar zaio, adibidez, animaliek sortutako ongarria.
Erabiltzen diren haziak modu organikoan ekoitzi behar dira, eta ezingo dira erabili hazi edo eratorri transgenikoak, hau da, genetikoki manipulatuak.
Ekoizpen-sistemari, produktuei eta etiketei buruzko agintari eta erakunde eskudunen urteko auditoriak jaso behar dira. Kontrol horiek Europar Batasunaren onarpena duten erakunde publiko edo pribatuek egingo dituzte. Horregatik, zigilu desberdinak daude, kontrola zein erakundek egin duen kontuan hartuta. Aniztasun horretatik harago, Europako zigilua gauza guztietarako da komuna.
Azokak
Duela urte batzuk, baserritarrek euren produktuak saltzera eramaten zituzten herrietan egiten ziren azoketara. Gaur egun, horrelako azoka batzuk oraindik bizirik daude, eta produktu ekologikoak merkaturatzeko kanal aproposa dira.
Horren adibide dira Durangon eta Iurretan udan egin ziren azokak. Nekazaritza ekologikoa izan zuten protagonista, hurbileko produktuekin egin ziren bi azoketan. Hitzorduek herritarrei tokiko kalitatea ezagutaraztea eta ingurumena gehiago errespetatzen duten artikuluak merkaturatzeko aukera ematea izan zuten helburu. Bertan, askotariko produktuak eskuratu ahal izan ziren, hala nola barazkiak.
Bertako nekazaritza-ekoizpenari produktuak saltzeko aukera eskaintzea ezinbestekoa da. Horren beste adibide bat dugu Portugaleteko baserritarren merkatu historikoa.
Txakolinaren eta ardoaren ekoizpena, oinetakoen konponketa eta merkatuak dira Portugaleteko merkataritza-historiaren oinarri nagusiak, eta, eskualdean jarduera hori guztia mugarri izan den gunerik badago, horixe da baserritarren merkatu historikoa.
Gune horrek bere esentzia mantentzen jarraitu du mendeetan zehar, eta sendoago sustraitu da hiribilduko eta beste herri batzuetako bizilagunen artean, ostegun eta larunbatetan landare apaingarriak eta laborantzakoak, frutak eta barazkiak erostera joaten jarraitzen baitute. Merkatu horretan gazta, ogia, eztia eta halako produktu-mota gehiago saldu ahal izatea da asmoa. Portugaleteko Udalak ekoizleei babesa eman nahi die. Hurbileko merkatua bultzatu eta sustatu nahi dute, herrialdeko produktuekin, zero kilometrokoekin eta ekologikoekin.
Hurrengo helburuak produktu gehiago eskaintzea eta baserritar berriak pixkanaka erakartzea dira. Horretaz gain, apurka-apurka, edukiontzi marroia sartuko dute merkatuko postuetan eta poltsa birziklagarriak jarriko dituzte.
Altzaren kasuan, nekazaritza-ekintzaileek merkaturatu eta auzoko, Donostia osoko eta inguruko udalerrietako bizilagunen artean ezagutzera eman ahal izan zituzten lehen azoka egin zen.
Tokiko Produktuaren Egunera bertaratu ziren pertsona guztiek gaur egun jardunean dauden sei ustiategiek eskaintzen dituzten nekazaritza-produktuak erosi ahal izan zituzten. Produktu horiek baratzean bertan ere eros daitezke. Aukera hori oraindik oso ezezaguna da, eta nekazaritza-ekintzaileek bultzatu egin nahi dute, azokan bertan gauzak egiteko duten modua ezagutaraziz eta azalduz.
Zigilu ekologikoa
Herritarren kontsumo-ohiturak aldatzen ari dira, eta kontsumitzaileek aitortzen dute gero eta garrantzi handiagoa ematen diotela beren mahaira eramaten dituzten elikagaien kalitateari.
Zifrek ere zigilu ekologikoaren hazkundea egiaztatzen dute. Horrela, landatutako hektareak 373 ziren 2001ean; hamar urte geroago, 2.722; eta gaur egun, 7.420. Alor horretan diharduten profesionalen hazkundea ere antzekoa izan da: 61 ziren 2001ean; 274, 2011n; eta 515, 2021ea, Ekolurra Euskadiko Nekazaritza eta Elikadura Ekologikoaren Kontseiluak erregistratutako datuen arabera.
Elikagai ekologikoak elikagai freskoak edo eraldatuak dira, landare- edo animalia-jatorrikoak, eta ekoizpena modu ekologikoan egiten den lurretan lortzen dira. Elikagai ekologiko, biologiko edo organiko gisa edo eko/bio aurrizkiekin merkaturatzen dira. Ekolurra zigiluak tokikoa eta ekologikoa dela adierazten du, eta Europar Batasuneko izarren markak, berriz, EBren baldintzak betetzen dituela. Azpian ECO letrak agertzen dira, baita produktuaren jatorria ere.
Produktu ekologiko asko dauden arren, barazkiak, esnea, haragia eta arrautzak nabarmentzen dira bereziki. Barazkiek mineral, bitamina, olio esentzial eta antioxidatzaile gehiago dituzte. Esneak, berriz, immunitate-sistema indartzen duten gantz-azido gehiago dauzka.
Gainazal handiak
Industriak eta banatzaile handiek, askotan, euren produktuak ekoiztea kostatzen zaiena baino merkeago saltzera behartzen dituzte ekoizleak. Arrazoia da banaketa-merkatuak gero eta lehiakide gutxiago dituela, eta daudenek erabateko ahalmena dutela produktua zer preziotan erosiko duten erabakitzeko.
Horrelako praktikak milaka abeltzaintza-ustiategi desagerraraztea eragiten ari dira. Negozioa irekita mantentzen dutenak gaizki bizi dira.
Azkenean, landa-inguruneko edozein arazoren atzean despopulazioa agertzen da. Besteak beste, herriak husteak zerikusia du nekazaritzan eta abeltzaintzan egiten ari den presioarekin, landa-inguruneko sustengu eta ekintzailetza-nitxo nagusia baita. Enpresa handi batzuen lehia desleialagatik negozio txikiak eta autonomoak desagertzeak eragina du landatarraren eta bertako jendearen mantenuan. Administrazioak ez badu lege-esparrurik jartzen, arazoa larriagotu egingo da, eta urtetik urtera askoz ustiategi eta ekoizle gutxiago egongo dira.
Salmenta-sare alternatiboak
Nekasarea 2005. urtean EHNE-Bizkaia sindikatutik sortutako kontsumo-taldeen sarea da. Sare horrek elikagaien ekoizleen eta kontsumitzaileen arteko harreman zuzena bultzatzen du, kontsumo talde autonomoen bidez eta bitartekaririk gabe. Hortaz, sare horretako kideen inplikazioa du xede, bai ekoizpenean bai kontsumoan, elkarrekiko konpromisoaren bidez.
Nekasarea elikatzeko modu bat berreskuratu nahi duten baserritarren eta kontsumitzaileen arteko erantzukizun partekatuan oinarritutako sarea da. Baserritarrak hitza ematen du astero aldez aurretik adostutako produktuen saskia entregatzeko. Aldi berean, kontsumitzaileak adostutako epean saskia hartu eta ordaintzeko konpromisoa hartzen du. Kontsumitzaileak taldetan antolatzen dira eta pertsona batek koordinatzen ditu. Koordinatzailea, gehienetan, saskiko produkturen bat ekoizten duen baserritarra da. Gainera, asanbladak egiten dira, baserrietara bisitak egiten dira eta pertsonen arteko harremanak berreskuratzen dira, landa-hiria lotura birsortzen duen elkartasuna sortuz.
Kulto Proiektua baserriko produktuak saltzeko sortu da. Nekazarien lana ezinbestekoa da gizarteak ondo funtziona dezan, baina gaur egungo kontsumo-sistemak, bitartekari-kate luze batean oinarritua, etekin-marjinak oso txikiak izatea eragiten du. Egoera horren ondorioz, produktuak sei aldiz garestiago iristen dira azken erabiltzailearengana, eta banaketan ingurumen-inpaktu handia dute, eta, maiz, kalitate baxua.
Testuinguru horretan, joan den uztailean, Kulto Proiektua jarri zen abian. Teknologia nekazari txikien zerbitzura jartzen duen start-up bat, hurbileko kontsumoa bultzatzeko, karbono-aztarna murrizteko eta elikagai ekologikoak eta ekoizpen jasangarria bultzatzeko. Hurbileko kontsumitzaileek geolokalizatu eta sasoiko fruta eta barazkiak zuzenean eros ditzakete, bitartekaririk gabe, produktu horien truke ekoizlearentzako prezio justua ordainduta. Horrela, kontsumitzaileak erosotasunez egin dezake behar duen erosketa, tokiko ekonomiak dinamizatzen laguntzen duen bitartean.
Ekimena ekoizpen ekologikoko laboreetarako bakarrik da, pestizidarik edo bestelako substantzia kimikorik erabiltzen ez dutenentzat, baldin eta pestizida horiek hazkuntza behartzeko edo produktuen iraunkortasuna luzatzeko badira. Gainera, frutak eta barazkiak beren heltze-punturik onenean biltzen dira, eta horrek kalitate gorena eta propietate naturalak bermatzen ditu, kontsumorako osasungarriagoak izan daitezen. Hasiera batean, fruta eta barazkiekin hasi dira lanean, baina gai gehiagoren bila ere hasiko dira gutxi barru.
Gaur egun, 320 bezero baino gehiago dituzte, eta 5.200 kilo fruta eta barazki baino gehiago banatu dizkiete. Hurrengo helburua Euskal Autonomia Erkidegoan eta Nafarroan sartzea da. Banaketa Correos, Celeris eta halako mezularitza-enpresen bidez egiten da, betiere lehendik dauden ibilbideak aprobetxatuz eta ingurumen-inpaktua areagotzea saihestuz.
Kulto Proiektua Nazio Batuen Garapen Jasangarriko Helburuekin kontzientziatutako start-up bat ere bada, ekoizpen eta kontsumo arduratsua gauzatzeko hiri eta komunitate jasangarriak sortzearen aldeko apustua egiten duena. Bere proposamenak tokiko ekonomien hazkundea bultzatuko du, jarduera sortuz eta lanpostuak sortuz, eta, aldi berean, baliabide naturalen babesa bultzatuko du nekazaritza ekologikoko praktiken bidez eta garraioaren inpaktua murriztuz. Horrekin guztiarekin, ekintzaileak dira.