2008ko udazkenean lan-merkatuak gora egin eta 13 urtera, Nafarroak adreiluaren krisia hasi aurreko enplegu-bolumenak gaindituko ditu. Baina ez du modu berean egingo, baizik eta gizarte zaharrago batekin, oso desberdina, eta, oraingoz, sektore pribatuko langileen oinarria askoz ere txikiagoa izanik. Pandemiaren eragina kenduta ere, burbuila lehertu aurretik baino 16.000 pertsona gutxiagori ematen diete lana Nafarroako enpresek.

Biztanleria Aktiboaren azken Inkestak arrakala hori 20.000 pertsonara ere zabaltzen du, nahiz eta datua ez den hain koherentea Gizarte Segurantzako afiliazio-datuekin. Horrela, BAIk adierazten du sektore pribatuko Nafarroako enpresetan 234.500 pertsona inguruk egiten zutela lan, eta 2008ko hirugarren hiruhilekoan, berriz, ia 255.300 lagunek. Eta 2008ko batez bestekoa 2019ko batez bestekoarekin (pandemiak eragin ez duen azken urtea) alderatuz gero, aldea 16.000 landun ingurukoa da.

Aitzitik, aldi berean, enplegu publikoa etengabe hazi da, zerbitzu publiko hobeak eskatzen dituen eta Europako estandarrekin lerrokatu nahi duen gizarte batekin bat datorren joera. Horrela, sektore publikoko landunen kopurua batez beste 47.000 pertsonakoa da azken bi urteetan, 2007-2009 aldian baino 9.000 pertsona gehiago.

Biztanleria Aktiboaren Inkestaren arabera, enplegu pribatuaren beherakada ia erkidego guztietan hedatutako fenomenoa da, baina modu argiagoan eragiten die zahartuen daudenei eta, zentzu batzuetan, hain dinamikoak ez direnei eta Valentziako Erkidegoa bezalako batzuek bereziki higiezinen burbuila jasan zutenei. Uda honetan soilik hiru erkidegok zituzten sektore pribatuko langile gehiago 2008an baino: Balear Uharteek, Kanariek eta Murtziak, gaur egun zalantzan dagoen turismo eredu baten eta susmopean dagoen nekazaritza estentsibo baten ordezkariak. Espainia osoan, jaitsiera % 5,85ekoa da. Nafarroan zertxobait gehiago jaitsi da, % 8,87.

Enplegu pribatuaren nolabaiteko ahulezia horrek, mendearen lehen hamarkadan egiten zuen erritmoan hazi ezin daitekeenak, ez du ezkutatzen, ordea, Nafarroako ekonomiak Espainiako batez bestekoak baino gehiago hazteko gaitasun handia duela. Eta, batez ere, askoz erresistenteagoa da krisi-aldietan. Gaur egun askoz hurbilago dago precovid maila berreskuratzetik, eta 2010etik ia % 10 gehiago hazi da.

Horrela, enplegu publikoak Nafarroako ekonomian duen pisua ia lau puntu hazi da 2008tik, higiezinen burbuila betean eta eraikuntzaren gisako sektoreak maximo historikoetan zeudenetik. Une honetan, % 17 ingurukoa da, Europar Batasuneko batez bestekoarekin lerrokatuta, non alde oso esanguratsuak dauden (Alemanian % 11ra baino ez da iristen eta Frantzian % 21 inguru), baina, oro har, enplegu pribatuaren tasak Nafarroakoa baino handiagoak dira. Foru Erkidegoko langabezia-tasa % 10etik gorakoa da, Europako batez bestekoa baino hiru puntu handiagoa, baina Espainiako tasaren azpitik, argi eta garbi.

Epe luzean behatutako datu horiek Nafarroarentzat arrisku batzuk dituen eszenatoki bat irudikatzen dute, gaur egun duela hamarkada bat baino askoz zaharragoa den gizarte bat, hurrengo urteetan larriagotzen joango den prozesu batean; erkidego horretan, langabeen kopurua ez da 30.000 izatetik jaitsi duela 13 urtetik. Eta sektore pribatuko okupatuen oinarria, ekonomia osoa kotizazioekin eta zergekin neurri handi batean eusten duena, nabarmen estutu da, baina produktibitatea nabarmen hazi da.

Sistemaren iraunkortasuna eta Europaren mendeko inbertsioak

Gaur egun, pentsiodun eta langabe bakoitzeko (173.000 pertsona inguru, azken hiruhilekoko datuen arabera), Nafarroak 1,4 langile inguru ditu sektore pribatuan. 2008ko krisiaren aurretik, konparazio berak oso datu ezberdinak erakusten zituen. 107.000 pentsiodun eta 23.000 langabe ingururekin, sektore pribatuko bi kotizatzaile zeuden gastuei aurre egiteko. Izan ere, horiek izan ziren kontu publikoetan eta Gizarte Segurantzan superabita izan zuten azken urteak. Bestela esanda, gero eta gutxiagok eusten diote zama handiagoari.

Diru-bilketaren ikuspegitik aztertuta, kontu publikoen mantenua gero eta gehiago dago langileek ordaintzen dituzten zergen mende. Bai BEZaren bidez, bai, batez ere, laneko PFEZaren bidez egindako atxikipenen bidez. Azken kontzeptu horretan, 2021eko urtarrila eta iraila bitartean, Nafarroako langile bakoitzak 3.822 euro eman zituen batez beste; 2009an, berriz, 2.921 euro eman zituen, eta Ogasunak lehen ekitaldi horretako datuak eman ditu hiru hilean behin. Urte amaieran, aldea zabaldu egingo da, 1.000 eurora iritsi arte.

Nolanahi ere, ereduak zorpetze publiko handia du oinarri. Estatuaren zorra alde batera utzita, eta Nafarroak batez ere pentsioen bidez egiten duen ekarpena alde batera utzita, Nafarroaren zor propioa modu esanguratsuan haziko da termino errealetan pandemian zehar, BPGren % 20 inguru sendotuz eta 3.500 milioi eurotik gora hainbat kontzeptutan. Egoera hori, egia esan, aurreko krisitik dator, eta 2017 eta 2019 artean soilik hasi zen arintzen.

Zorpetze handi horrek eta baliabide propioen eskasiak -Nafarroako zerga-bilketa oraindik ere bost eta zazpi puntu artean txikiagoa da BPGren aldean Europar Batasunarekiko, eta, era berean, argi eta garbi mugatu dute Foru Gobernuaren inbertsio-ahalmena. Eta, beraz, indar bultzatzailea gainerako ekonomiarentzat.

Horrela, Nafarroako Gobernuaren inbertsio errealak oso mugatuak izan dira 2010. urteaz geroztik, eta soilik Europako funtsen etorrerak, neurri batean Espainiak lan-erreforma eta pentsio-sistema zehaztu gabe dituenak, emango dio bultzada handia partida horri 2022an. Eta kopuru osoa 2005eko zenbakiekin konpara daitezkeen zenbakietan utziko dute, higiezinen boom betean. Lan egiteko moduaren araberakoa izango da, halaber, Nafarroaren etorkizuneko enpresa-garapena, enpresa gehiago, hobeak eta handiagoak behar dituena.

Egilea Admin