Errealitateak hain modu paradoxiko eta harrigarrian jokatzen du, ezen, batzuetan, gertakarien garrantziaren arabera, kezka eragiten baitu, eta, gutxienez, nolabaiteko urduritasuna, batez ere, ikusten denean besteek beren betebeharrak egiten dituztela eta ausardiaz eta ausardiaz jokatzen dutela, are gehiago, berezkoak ez diren ekimenetatik abiatuta, eta hemen konfort gune batean kokatuta jarraitzen dugu, eta konfort horren emaitza gisa, dagoeneko, inoperantzia kolektiboa izaten ari zaigu.

Hori gertatzen ari da gizarte-aurreikuspen osagarriaren sistemarekin, non Estatua ziztu bizian ari zaigun gertatzen, paradoxikoki, Geroa Pentsioak bezalako eredu arrakastatsu baten eredu labur eta itsaskorra eginez. Eta hori guztia, euskal herritarrek Madrilgo foro politiko eta parlamentarioetan erakunde hori erreferentziatzat har zezaten behin eta berriz egindako ahaleginari esker; Euskadin, berriz, gai honetan izan den interes politiko faltagatik, duela 20 urtetik ezer egin gabe jarraitzen dugu, pentsio publikoen iraunkortasun gero eta kezkagarriagoa gorabehera. Batzuek azaldu beharko dute zergatik herrialde honetan ez den egon enpleguko BGAEak garatzeko behar besteko borondate pizgarririk.

Asko gustatu eta konbentzitu duen eredu bat esportatu dugu, eta Estatuan ere aplikatuko dute, Sustapen Publikoko Enpleguko Pentsio Funtsak eta Pentsio Sinplifikatuen Planak Arautzen dituen Legearen aurreproiektuak berresten duen bezala. Gizarte Segurantzako ministerioak egin du, eta egun hauetan ezagutu da, eta Espainiako Gobernuak onartuko du, ondoren Diputatuen Kongresura bidaltzeko.

Eta hori guztia, Euskal Autonomia Erkidegoak (EAE) BGAEen kontrol eta garapenean eskumen osoa duela kontuan hartuta, Gernikako Estatutuaren 10.23 artikuluaren arabera, berezko araudi juridikoa du eta Gizarte Aurreikuspenaren Euskal Kontseilua bezalako foro bat du, Administrazioa, patronala, sindikatuak, kooperatibak eta kontsumitzaileak biltzen dituena, eta zazpi urte daramatzana bilerarik egin gabe.

Aukera historiko bikaina galdu dugu, Geroa Pentsioak bezalako erakundeen esperientziatik abiatuta, Euskadi osorako enpleguko BGAE bat proiektatzeko, beste erakunde batzuentzako eskola eta erreferentzia gisa balioko lukeena, nazioartean arlo horretako ezagutza- eta esperientzia-maila proiektatuko lukeena eta ondarearen zati handi bat inbertituko lukeena dagoeneko instalatuta dauden gure enpresen finantzaketan eta, azken batean, euskal ekonomiaren garapenean eta aurrerapenean. Estatuko enpleguko BGAE bat abian jartzean, Geroa zerbait anekdotikora murriztuko da. Pena handia.

Eta orain, gai honetan zerikusia izan duten eragile guztiek – Bai autonomikoek, bai foruetakoek, baita enpresaburuek eta sindikatuek ere – Estrategia falta eta eragingabetasun falta hori dela eta, garrantzi handiko arazo politiko bat planteatuko da, eta horren jatorria Jose Luis Escrivá ministroaren ekimenak ekar dezakeen birzentralizazioan datza, Euskadin ezartzeko orduan, EAEko erakundeen berezko eskumena ez bada.

Jakin behar da egoera horrek Eusko Jaurlaritzaren, foru-aldundien eta foru-ogasunen, patronalen eta sindikatuen jarrera-aldaketa eta jarduera proposatzaileagoa ekarriko dituen, euskal enpleguko BGAE baten alde, aurrerapen soziala arindu nahian, Madrilgo Gobernuak lidergo politikotik egin duena eta Escrivá ministroak abiarazitako ekimenak ekarriko dituen baldintzak gutxituko dituena.

Eta alderdi horretan faktore erabakigarri bat, garrantzitsuena ez esatearren, eta orain arte gauzatu ez dena – Beharbada BGAEetan bezeroen baliabideak bereganatzeko orduan beren produktu izarretako bat duten finantza-erakundeek egiten dituzten presioengatik –, foru-ogasunek zerga-erreforma bat egin behar dutela da enpleguko BGAEak sustatzeko, gizartearen aldetik nolabaiteko bokazioa eta bokazioa izan behar duen planteamendu batean.

Foru-ogasunak ez dira erakunde autonomoak; aitzitik, foru-aldundietako gobernuek egiten dituzten politikei erantzuten diete, eta, beraz, erakunde horietako buruek ikuspegia aldatu behar dute, ulertzeko enpleguko BGAEei mesede egitea gizarte-gastutzat hartu behar dela ongizate-estatua zaintzen eta gizarte-kohesioari eusten laguntzeagatik, errenta baxuak eta ertainak dituzten langileei pentsio osagarriak bermatuz.

Euskadin, gizarte-aurreikuspenaren eremura egokitutako zerga-sistema bat jarri behar da abian, enpresei pizgarriak emateko enpleguko BASEaren funtsera ekarpenak egiteko orduan, sozietateen gaineko zergaren kenkarien bidez, eta, bestetik, zuzeneko laguntzen bidez, eta ez PFEZren kenkarien bidez, aurrezteko gaitasun txikiagoa duten langileei zuzenduta, erakundeari egindako ekarpena osa dezaten.

Aldi berean, aurrezkia errenta-sistemaren bidez berreskuratzeari eman behar zaio lehentasuna, gizarte-aurreikuspenaren filosofiari jarraituz, eta ez kapitala erreskatatzeari, gaur egun egiten den bezala. Oraindik ere ez da ulertzen nola aurrezkia errenta-sistemaren bidez jasotzea PFEZren zerga-oinarri orokorraren % 100arekin zigortzen den, kapitalaren erreskatea % 60koa den bitartean. Salbu eta foru-ogasunek ulertzen badute BGAE bati bizitza profesional osoan laguntzea finalista ez den produktu fiskala dela, pentsio publiko bat osatzeko tresna baino gehiago.

Egoera horretara iritsita, eta ikusita Madril dagoeneko ezkerretik pasatu zaigula, eta hemen inork ez duela inolako interesik erakutsi gai honetan azken urteotan, ona izango da Euskadiko gizarte-aurreikuspen osagarriaren sustapenean eta garapenean esku hartzen duten eragileek, behingoz, ekimena hartzea, ez bakarrik Estatuaren jardunari erantzuteko, horrek gure herrialdean izan ditzakeen ondorengo ondorioekin, baizik eta, batez ere, Europako sistema bera eta, batez ere, garatuago dagoen herrialde modernoa garatzeko. Zumeak ditugu, herri estrategia da falta dena.

Ez da ulertzen aurrezkia errenta-sistemaren bidez jasotzea PFEZren zerga-oinarri orokorraren % 100arekin zigortzen dela, eta kapitalaren erreskatean, aldiz, zerga-ekarpena % 60koa da.

Egilea Andoni Beitia