Errepide bidezko garraioaren sektoreari ere eragiten dioten prezioen azken aldiko igoerek eta kostuen igoera hori jasanezina izateak sektoreko enpresen errentagarritasuna murriztea eragiten dute, arazo honetan oztopo bat aurkitzen baitute beren jardueraren modernizazioari eta trantsizio energetiko eta iraunkorrari ekiteko behar duten inbertsioa lortzeko.
“Sektoreko borroka-zaldi nagusia da”, adierazi du Guitrans Errepideko Salgaien Garraioen Gipuzkoako Enpresarien Elkarteak. Ez da arazo berria, gogora ekarri duenez, 2008an ere sektoreak lanuztea egin baitzuen, urte hartan gasolioak izan zuen gorakada handiaren arabera prezioak igotzea ezinezkoa zela salatzeko. “Hamahiru urte geroago berdin jarraitzen dugu”, deitoratu du.
Gainera, egoerak okerrera egin duela ziurta liteke, erregaia garestitzeaz gain, elektrizitateak ere garestitzen baitu, sektorearen jardueran eragina izanik. Garraio Ministerioaren Merkatu Behatokiaren arabera, Guitransen arabera, batez besteko prezioaren aldakuntza, BEZik gabe eta kilometroko kargan, iazko laugarren hiruhilekoan % 1,1 jaitsi zen “distantzia guztiak” kategorian 2019ko hiruhileko berarekin alderatuta. “300 kilometro baino gehiagoko karga-distantzien” kasuan, jaitsiera hiru hamarrenekoa izan zen.
Ondorioz, marjinak murrizteak eragotzi egiten du lehiakortasuna areagotzeko inbertsioetara baliabide gehiago bideratzea, Europar Batasun osoak epe laburreko helburutzat hartu duen une kritiko honetan ekonomia iraunkortasun- eta digitalizazio-maila handiagoetara aurreraraztea. “Ezin da modernizazioaz hitz egin, ezta energia-trantsizioaz ere, sektore pobretuan eta inbertitzea ahalbidetuko dion gutxieneko errentagarritasunari eusteko gai ez den sektore batean”, deitoratu du Guitransek.
Bidesariak Errepideko salgaien garraioa egoera teknologiko eta jasangarri berrietara egokitzea, orduan, Gipuzkoako elkarteak errepikatzen duen aldarrikapen baten mende dago, “Sektoreak kostuen eta prezioen artean daraman desoreka etetea” helburu duena, garraio-enpresen errentagarritasun-ratioak hobetzeko.
Zentzu horretan, elkarteak “oso albiste txartzat” jo du Gipuzkoako Foru Aldundiak iragarri berri duena, hau da, datorren urtearen amaieran bidesariak lurraldeko errepideetara itzuliko direla, errepideko salgaien garraioari errentagarritasuna kentzen dion beste faktore bat delako. Guitransek gogorarazi du N-I eta A-15 errepideak “nahitaez igaro beharrekoak” direla, gainerako bideak ez direlako alternatiba bat zama bolumen handiak garraiatzen dituzten ibilgailu handientzat.
Lurraldearen orografia zailak edozein azpiegitura-lanek finantzatzea zaila den aurrekontu handia izatea dakarren arren, sektoreko enpresaburuek uste dute bidesariek haien egoera ekonomikoa “larritu” baino ez dutela egiten. Adierazi dutenez, balizko irtenbide bat kargaren azken hartzaileak kostuaren igoera bere gain hartzeko tresna bat ezartzea litzateke.
“Egia da Gipuzkoako Foru Aldundiak ez duela eskumenik garraioaren arloan”, aitortu dute, eta gaineratu dute “beti ere akordioak lortzeko asmoz” eskatzen dutela foru arduradunekin negoziatzea eta “ekonomiarentzat funtsezkoa den sektore baten errealitatearekiko sentikorrak izatea”.
Enpresen errentagarritasuna handitzeak, Guitransek dioen bezala, gidari profesionalak funtsezkotzat hartzea dakar. Tarifak gorantz berrikusiz gero, lan-itxaropenak eta lan-baldintzak hobetuko lirateke, eta sektore horretan errelebo profesionalik ez izateak dakarren arazoa konpontzen lagunduko litzateke.
Beste jarduera ekonomiko batzuetan gertatzen den bezala, hala nola lehen sektorean eta industriari lotutako lanbide batzuetan, salgaien errepideko garraioak bokazio faltari egin behar dio aurre. Guitransen ustez, datozen bost urteetan Gipuzkoak mila kamioi gidari beharko ditu, eta horiek aurkitzeko zailtasunak areagotu egingo dira.
“Etorkizun hurbila kezkagarria da”, ohartarazi du elkarteak, eta zenbakiekin argudiatu du. Azken sei urteetan, jarduera horretan izena eman duten autonomoen kopurua % 12 jaitsi da, ehuneko bi puntu urteko; soldatapeko hamar profesionaletik batek 60 urte baino gehiago ditu. Horrez gain, gidari atzerritarren kontratazioaren ehunekoa azken hamar urteetan % 17,6tik % 20,2ra igo den arren, aldi berean gidari gazteen kopurua % 16tik % 10,6ra murriztu da.
Testuinguru horretan, jarduera horretan arituko diren gazteak aurkitzeko premia larria da, baina “enpresa batzuek adierazten digute lana izango luketela 40 gidarirentzat dituztenak baino gehiago, eta ezinezkoa zaie horiek errekrutatzea”, adierazi du Guitransek.
Trenbide bidezko garraioa, Europarako etorkizuneko eredua
Neurri handi batean, jarduera honen erakargarritasunik eza enpresen errentagarritasun txikiagoak hobetzea eragozten duen lan-baldintzengatik gertatzen da, garraiolarien enpresetatik kanpoko faktoreekin batera, hala nola beheranzko baldintzak dituzten atzerriko profesionalen ugaritzea, itxarote-denboren luzapena edo gidarien funtzioen zehaztugabetasuna.
Europar Batasunak atmosferara isurtzen diren kutsatzaileak murrizteko apustua egiteko, trenbideko garraioa sustatu behar da, eta horrek errepideen garraioari kalte egin diezaioke. Gai horri buruz, Guitransek argi eta garbi adierazi du ezin direla salgaiak trenez eraman kamioien esku-hartzerik gabe, “Horiek baitira atez ateko banaketa malgua egiteko gai diren bakarrak”. Gipuzkoako elkarteak Europa mailan intermodalitatea hobetzearen alde egin du, baina zehaztu duenez, “Ez zaigu ondo iruditzen daukagun garraio modurik moldakorrena eta eraginkorrena zigortzea”.