Europako ekonomiak -eta herritarren patrika gehienak- azken hilabeteetan argindarraren eta gas naturalaren prezioen zain bizi dira. Inoiz ez da hainbeste hitz egin, 70eko hamarkadako petrolioaren krisiaz geroztik edo 1990eko Golkoko Gerraz geroztik, energiak estatuen jarduera ekonomikoan duen eraginaz. Tentuz bada ere, handizkako merkatuetan gasaren prezioak apur bat jaisteak lasaitasuna ekartzen die Europako agintariei. Hainbat faktoreren elkarketa batek energia-iturri horren kostua beherantz bultzatzen du, datozen hilabeteetan partikularren eta enpresen fakturetara itzuliko den itxaropenarekin – nahiz eta egia bihurtu –.
Egoera orokorra irauli egin da azken hilabeteetan, nahiz eta gorabeherak etengabeak izan, betiere nazioarteko gertakarien mende. Joan den martxoaren 8an, Errusiaren inbasioaren ondorioz Ukrainan gerra hasi eta bi astera, gasaren kilowatt orduak 214,36 euroko prezioa ezarri zuen Gasaren Merkatu Iberiarreko (MibGas) erregistroetan. Astebete lehenago 122,10 eurotan zegoen. Hortik aurrera, jaitsiera progresibo bat izan zen, udan eten zena, berriz ere gora egin zuenean, abuztua 172 eurotan amaituz.
Aste horietako bero-boladak aire girotuko eta aireztapeneko aparatuen erabilera areagotu zuen. Elektrizitate bidezko elikadura-gailuak dira, gasaren ekarpenarekiko mendekotasun handia duten baliabideak. Udako oporren ondoren, gasak berriro behera egin du MibGaseko tauletan, oraingoan aste honetako 23 euro pasatxoraino. Zer gertatzen ari da prezioek modu horretan gorabeherak izan ditzaten eta, batez ere, beherakada hori izan dezaten? Arrazoiak, batez ere, Europak azken hilabeteetan egin duen gas-pilaketa handian aurkitu behar dira. Herrialde gehienek badituzte erreserbak, oro har, edukieraren % 90 gainditzen dutenak. Hainbeste gas metatuta, eskariak behera egiten du eta, beraz, eskaintza egiten zaien prezioek ere behera egiten dute.
Faktoreak
Jorge Fernández Orkestra-Lehiakortasunaren Euskal Institutuko Energia arloko koordinatzaileak prezioen iraganeko eta etorkizuneko bilakaeraren gakoak eman ditu. – Merkatuak Europako gas-merkatuan nolabaiteko egonkortasun eta balantze egoera bat deskontatzen ari dira – gaur egun, arrazoi geopolitikoak, meteorologikoak edo operatiboak direla medio, hori edozein unetan alda daitekeelako –. Izan ere, lurpeko biltegien betetze-maila oso handia da, eta askotariko malgutasun-palankak aktibatu dira, hala nola ikatzarekin elektrizitatea sortzea, gas-eskaria murriztea, gas natural likidotua biltegiratzeko eta birgasifikatzeko unitate flotatzaileak eta gas-hornidura alternatiboak. Baina oreka prekarioa da. Edozein shock meteorologikok -adibidez, hotz-olatuak-, operatibok edo geopolitikok hegazkortasun handia eta prezio oso altuko egoerak eragin ditzake une jakin batzuetan. Baina gaur egun, udaberrira arte, prezioak beherantz doaz, azaldu duenez.
Udazkeneko lehen asteetako tenperatura altuen ondorioz, oraingoz, gehiago erabili behar dira aireztapen-gailuak berogailuak baino. Era berean, beste elementu meteorologiko batzuek, hala nola azken asteetako haizeek, energia berriztagarriko iturriek, eolikoak kasu, elektrizitatearen sorreran duten pisua handitzen lagundu dute. Bestalde, enpresetara eta herritarrengana etengabe iristen ari diren energia aurreztea sustatzeko mezuek ere gas naturalaren kontsumoa atzerarazten dute.
Dena den, erorketa-erritmo hori fakturetan bat etor dadin, itxaron egin beharko da. Orkestrako adituak azpimarratu du ordainagiriek maila altuan jarraituko dutela, nahiz eta merkatuetan esku hartu eta kontsumitzaileei laguntzeko zerga-neurriak hartu. Energia-merkatuei eragiten dien krisi geopolitikoa eta gerrikoa alde batera utzita, denbora beharko duen trantsizio energetiko batean murgilduta gaude, eta amortizatu beharreko inbertsio-bolumen handiak behar dira. Energiak, beraz, ondasun garestia izaten jarraituko du. Kontsumitzaile garen aldetik, gure portaera eta gure energia-kontsumoa murrizteko gaitasuna energia-kostuak kontrolatzeko oso bide garrantzitsua izango dela jabetu behar dugu. Gainera, EBko gasaren prezioaren topeari buruzko eztabaidak, oraindik akordiorik gabe, prezioak jaisteko balio dezake.
Etengabeko gorabeheren merkatua
Gas naturalaren handizkako merkatuen funtzionamenduak elektrizitatearenak ez bezalako ezaugarriak ditu. Jorge Fernándezek adierazi duenez, gasaren merkatuko negoziazioa alde bikoa da nagusiki, epe ertain eta luzeko kontratuak oinarri hartuta. Halaber, nabarmendu du epe laburreko gasaren merkatuetan negoziatutako bolumena haziz joan dela azken 6-8 urteetan. Elektrizitateari dagokionez, merkatu antolatuek askoz ere ibilbide zabalagoa dute. Espainian, gasaren merkatu antolatua MibGas sozietateak operatzen du, eta 2015ean hasi zen lanean. Pandemiak eztanda egin ondoren, eskariaren beherakadaren ondorioz 2020an ezarri ziren prezio baxuek urtebete batera utzi zuten bidea, iaz, susperraldi ekonomikoak berriro sustatu baitzuen gasaren eskaria eta kostua merkatuetan.
Hala ere, Europako estatuko edo eskualdeko merkatu guztiek TTFren (Title Transfer Facility) eguneroko kotizazioak hartzen dituzte erreferentziatzat. Herbehereetako merkatua da. Fernandezek hain garrantzitsua egiten duten ezaugarriak zehaztu ditu. Herbehereek ekoizpen propioa dute Groningeneko gas-putzuetan eta petrolio-azpiegituretan, eta, gainera, Europarekiko, Erresuma Batuarekiko eta Norvegiarekiko konexioak dituzte, Errusiari ezarritako betoaren ondoren esportazioak izugarri igotzen ari diren herrialdea baita. «MibGasen hazkundearekin, prezioen seinale iberikoa gero eta gehiago erabiltzen da erreferentzia gisa, baina TTFren merkatua oso garrantzitsua da oraindik», gehitu du. Ildo horretan, industriarako hain garrantzitsuak diren energia kogenerazioko planta askok merkatu garestiago honi egiten diote erreferentzia beren kontratuetan.
Europar Batasuna gaur egun eztabaidatzen ari da Espainian eta Portugalen martxan dagoen ‘salbuespen iberikoa’ errepikatzea komeni ote den, elektrizitatea sortzeko erabilitako gasaren prezioari maximo bat ezartzeko. Fernandez eszeptiko agertu da. Salbuespen iberikoa ‘elektrizitatearen handizkako prezioa murriztu duen merkatu elektrikoko esku-hartzea da, baina ez hainbeste fakturak, Orkestrako ikertzaileak azaldu duenez. Gas eta elektrizitate merkatuak nola diseinatuta dauden eta nola funtzionatzen duten ikusita, ezinezkoa da gasaren handizkako merkatuan antzeko zerbait aplikatzea. Handizkako prezioak merkatu osoan prezio-muga batekin esku har dezake, mota horretako neurriek ezagutzen dituzten arazoekin, hala nola gehiegizko eskaerarekin, azpimarratzen du.
Estatu Batuak, itsasontzi bidezko bidalketen bidez, gas hornitzaile nagusietako bat bihurtu dira Europarentzat, baina ez dirudi epe laburrean aldatuko denik. – Ez dago tarte handirik gasbide bidez gas gehiago inportatzeko, alternatiba errusiarra kenduta; izan ere, Erresuma Batuarekin, Norvegiarekin eta Aljeriarekin dituzten interkonexioek duten ahalmena dute, eta eskaera handieneko uneetan asetzen dira, azaldu du ikertzaileak, eta Espainiak ezin du gas aljeriarra alde batera utzi, Frantziarekin konexio-gaitasun nahikorik ez duelako, ezta Frantziako lurzoruan ere.