Eusko Jaurlaritzak elikatze-katean ezartzen diren kontratu guztiak kontrolatuko ditu, ekoizleen eta banatzaileen arteko merkataritza-harremanetan “gardentasuna ziurtatzeko” eta, horrela, ekoizpen-kostuak ez errespetatzea edo salmenta-puntuetan prezioak neurriz kanpo eta arrazoirik gabe igotzea saihesteko. Horrenbestez, Euskadi da Elikagaien Kateari buruzko 2021eko Estatuko Legea garatzen duen dekretua onartzen duen lehen autonomia-erkidegoa. Bertan, 250 eta milioi bat euro arteko zehapenak jasotzen dira araudia betetzen ez dutenentzat.
Arantxa Tapia Ekonomiaren Garapen, Jasangarritasun eta Ingurumen sailburuak aurkeztu du dekretua, Gobernu Kontseiluaren ondoren, eta elikagai-katearen katebegien arteko “berroreka ezartzea” du helburu. Helburua kontratuei gardentasuna ematea da, “lehen katebegiek (ekoizleek) egiturazko ahultasuna baitute merkataritza-harremanetan“, adierazi du Tapiak. Sailburuaren arabera, orain arte antzemandako irregulartasun nagusiak kontratu horiek ez egotearekin lotuta daude, hain zuzen ere. Horregatik, erregistro publiko bat sortuko da, eta bertan gordailutu beharko dira, kontrol handiagoa izateko.
Dekretuak kate osoan sinatzen diren kontratu guztiak erregistratu beharko direla ezartzen du, ekoizpenetik hasi eta azken kontsumitzaileari saldu arte, prozesuaren urrats bakoitzean produktu bat zein gutxieneko preziotan erosi behar den egiaztatu ahal izateko. Horrela, gehiegizko praktikak eta ekoizpen-kostuak baino txikiagoak diren erosketak saihestea espero da. Gai hori nekazariek eta abeltzainek martxo hasieran hainbat mobilizaziorekin ikustarazi zituzten eskaeren parte zen. Halaber, berankortasun-legea betetzen dela eta irabazi-marjina “handiegirik“ ez dagoela kontrolatuko da, hau da, kate-maila batek prezioak nabarmen igotzen dituela, itxurazko justifikaziorik gabe.
Ikuskapen-plana
Horretarako, ikuskapenen eta ausazko laginketen urteko plan bat egongo da, bai eta irregulartasun-salaketak jasotzen direnean egin beharreko jarduketak ere. Estatuko legeak ezartzen ditu zehapenak, eta honela banatzen dira: arinak, 250 eta 3.000 euro bitartekoak; larriak, 3.001 eta 100.000 euro artekoak; eta oso larriak, 100.001 eta 1.000.000 euro artekoak. Dekretuan jasotako tresnen artean, sailburuak bi nabarmendu ditu: Elikagaien Kontratazioaren Merkataritza Jardunbide Egokien Kodea eta Elikagaien Katearen Behatokia, lehendik ere bazegoena baina orain “indartzen” ari dena.
Lehenengoak elikatze-katearen iraunkortasuna bultzatu nahi du, kalitatezko nekazaritzako elikagaien balioa nabarmendu, kontsumitzaileei ematen zaien informazioa hobetu, merkataritza-harremanen gardentasuna sustatu eta “legearekin bat datozen” elikadura-kontratuak sustatu. Bestalde, Behatokiak Jardunbide Egokien Kodearekiko atxikimenduak sustatuko ditu, gomendioak egingo ditu eta elikadura-kateko operadoreen merkataritza-praktikak zainduko ditu, besteak beste.
“Behatokiaren web orrian dagoeneko eginda ditugun ekoizpen-kostuak aztertzen dira, besteak beste, garia, patata, garagarra, erremolatxa, sagardoa, Arabako Errioxako mahatsa, esnea, haragia, arrautza, hegaluzea, berdela eta antxoa”, azaldu du Tapiak. Aztertutako produktua sasoikoa bada, kostua urtero eguneratzen da. “Esnearen edo behi-haragiaren kasuan, gutxienez urtean hiru aldiz eguneratzen da”, gaineratu zuen. Sailburuak gardentasunaren garrantzia azpimarratu du, hau da, kontsumitzaileak produkzio-kostuez jabetzea eta kostu horiek egoeren arabera alda daitezkeela, pandemia edo Ukrainako gerra kasu.
“Elikatze-katearen legea martxan jartzen da bizi zitezkeen egoera batzuk arintzeko, baina, batez ere, produkzio-kostuak kontuan har ditzagun”, argudiatu du Tapiak. “Ekoizpen-kostuak ezarri ondoren, aztertzen dena eta zehagarria izan daitekeena ekoizleari produkzio-kostuaren azpitik ordaintzen aritzea da; horrek ikuskapen bat esan nahiko luke, eta, beraz, zehapen bat. Gerta daiteke, halaber, katearen maila desberdinen artean egiten ari diren kontratuak behar bezala erregularizatuta ez egotea. Edo abusuzko praktika bat egotea”, azpimarratu zuen Tapiak.
Horrela, dekretuak Agintaritza Betearazle bat sortzea ere jasotzen du, kate osoan ikuskatzeaz eta balizko zehapenez arduratuko dena. Kontrolak eta zehapenak elikatze-kate osoari eragingo dio, ekoizpen primariotik hasi eta azken kontsumitzailearentzako salmenta-puntuetaraino.