Faktura elektrikoa edo erregaiak ez dira azken hilabeteetan prezioen igoera nabarmena jasan duten kapitulu bakarrak. Elikadurak ere egin du, batez ere azken asteetan, balioa % 40 baino gehiago handitu duten produktuekin.
Estatistikako Institutu Nazionalak (INE) emandako azken datuen arabera, aurreko urtearen aldean % 10,1eko aldakuntza izan da elikagaietan eta alkoholik gabeko edarietan. Nafarroaren kasuan, elikagaien prezioen igoera orokorra % 9,6koa da, eta Euskadin, % 9koa.
Hazkunde horretan eragin erabakigarria izan dute haragiak, ogiak eta zerealek (azken horiek eta horien eratorriek % 13,7ko igoera izan dute), lekaleek eta barazkiek, esneak ( % 13,2), gaztak, arrautzek ( % 21,6) eta olioek eta koipeek ( % 48,4), INEren maiatzeko datuen arabera.
Egoera horrek kolokan jartzen ditu enpresak, baina, batez ere, familiak, haien erosteko ahalmena ahultzen hasi baita, batez ere errenta txikiena dutenetan. OCU Kontsumitzaileen eta Erabiltzaileen Batasunak apirilean egindako azterlan baten arabera, igoera horiei eutsiz gero, erosketa-saskia urtean 500 euro garestitu daiteke batez besteko familia batentzat.
Erosteko ahalmenaren galera larriagotu egiten da
Inflazio handiko une batean gaude. Aurreikuspenen arabera, maiatzeko datua % 8,7koa izango da, INEren arabera. Apirilean, % 8,3ra iritsi zen.
Prezioek gora egin dute, batez ere erregaien eta elikagaien prezioek, baina ez soldatek, ez behintzat proportzio berean (hitzarmenetan hitzartutako soldata-igoera ez da % 2,5era iristen). Eta presio hori kontsumitzaileen poltsikoan nabaritzen da, zerealen edo olioaren garestitzea erosketa-saskian ordaintzeaz gain, gasolinarena edo elektrizitatearena ere ordaintzen baitute.
Hala ere, herritar arruntarentzat arazorik handiena ziurgabetasuna da, eta horrek zalantzan jartzen du oinarrizko elikagaien, gasaren, erregaiaren edo argiaren epe laburreko jaitsiera. Azpiko inflazioaren igoerak eta enpresek (orain arte marjina murriztearen kontura egin ez dutenek) beren kontsumoen gainkostua azken preziora eramaten hasteko probabilitateak pisuzko arrazoiak dirudite.
Elikaduran eskalatzeko arrazoiak
Alde batetik, Ukrainako tentsioak bere horretan jarraitzen du, eta, horrekin batera, gasaren goranzko joerak, Errusiaren aurkako zigorren bigarren mailako ondorio gisa. Erregaiaren prezioak ere gorantz jarraitzen du: gasolinak berriz ere maximo historikoa jotzen zuen ekaineko lehen astean, litroko 1,968 euroan kokatuz. Eta hori guztia sistema ekonomikoa COVID-19aren ondorioetatik erabat errekuperatu ez denean.
Bestalde, hornidura-kateko etenen eta lehengaien munduko hornidurarik ezaren (gainera, prezioaren gorakada handia izan dute) ondorioak oraindik ere ekarri ditugu, garraioaren sektoreko grebek edo joan den urtearen amaieran sortu zen botila-lepoak eraginda, produktuen eskaria normalizatzen hasi baitzen pandemia sanitarioaren ondoren. Ordutik, nazioarteko merkataritzak ez du itsas edukiontzirik, adibidez.
Behar-beharrezkoa den produktuen inflazio jarraitua jasatea ez da erraza, are gutxiago bi urte baino gehiagoko osasun-krisiaren ondoren berez pobretuta dauden familientzat. Izan ere, urteko lehen hiruhilekoan, BPGren kontsumoak geldialdi bat izan zuen, eta ekonomiaren hazkundea % 0,3ra mugatu zen aurreko hiruhilekoaren aldean.
Administrazioek azpimarratu dute 2022ko bigarren erdialdeak prezioak erlaxatzea ekarriko duela, nahiz eta tentsio geopolitikoek bere horretan jarraitu.
Eguraldi ona iristeak energia-gastu txikiagoa egiteak horretan lagun lezake, baita Europar Batasunak alde horretatik kanpoarekiko mendekotasuna mugatzeko bultzatutako estrategiak ere. Ondasunen eta zerbitzuen eskariaren normalizazioa, birusaren intzidentzia txikiagoa izatearen ondorioz, urte honen amaierarako etorkizun pozgarriago baten eraikuntzan ere gehitu daiteke.
Urte arteko prezioen aldaketa:
- Beste olio jangarri batzuk: % 96,2
- Oliba olioa: % 42,5
- Elikadura-pastak eta kuskusa: % 25
- Irinak eta beste zereal batzuk: % 23,2
- Arrautzak: % 21,6
- Saltsak eta ongailuak: % 15,2
- Esne osoa: % 14
- Esne gaingabetua: % 13,8
- Arroza: % 10,2
- Ogia: % 10,1
Honako produktu hauek igotzen dira % 10etik % 13ra bitartean: behi-haragia, ardi- eta ahuntz-haragia, hegazti-haragia, arrain freskoa edo hoztua, jogurta, gurina, frutak kontserban eta frutaz egindako produktuak, lekaleak eta barazki freskoak edo hoztuak (patatak eta beste tuberkulu batzuk izan ezik), patata txipak, konfiturak, gozokiak, mermeladak eta txokolatezko elikagaiak.
Globalizatutako ekoizpen-sistemaren porrota
Sistema globalizatu batean, planetaren alde bateko tentsio geopolitikoek aurrekaririk gabeko prezio-igoera eragin dezakete, baita mundu osoko elikadura-hornidura mehatxatu ere.
Ukrainako gatazkak zereal-hornidura soken kontra jarri du eta trukerako txanpon bihurtu du. Izan ere, Ukraina bosgarren postuan dago gari-esportatzaile handien sailkapenean, lehena Errusia da.
Kalkuluen arabera, gaur egun, 25 milioi tona ale baino gehiago (batez ere garia, artoa eta ekilorea) blokeatuta daude Ukrainako portuetan, gerrak suntsitutako laborantza-azalera kontuan hartu gabe.
Izan ere, Europara irtetea ahalbidetuko duten korridoreak irekitzeko lanean ari dira, egoera ahulenean daudenentzako hornikuntza-krisi globala eta gosetea saihesteko.
Ukraina, gainera, landare-olioaren ekoizle nagusia da Europan, eta ekilore-olioaren munduko esportazioen % 50en arduraduna da. Hain zuzen ere, azken horren prezioa, zerealen eta elikagai deribatuen prezioarekin batera, azken asteotako igoerarik handienetako bat da, KPIaren datuen arabera.